پله ساختمان مسیر ارتباطی بین 2 فضای دارای اختلاف سطح است که از شکستگی های منظم یا سکوهایی تشکیل شده که به هر یک از آن شکستگیها یا سکوها پله گفته می شود . مطابق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، رفت و آمد در این مسیر از یک طبقه به طبقه دیگر باید بدون تداخل و برخورد با مانع یا موانعی امکان پذیر باشد.
در این مقاله قصد داریم به مراحل مختلف اجرای راه پله در ساختمان بتنی و فلزی بپردازیم.
اهمیت راه پله در ساختمان
راه پله بسیار فراتر از یک مسیر ساده برای جابجایی بین طبقات است؛ این عنصر به عنوان شریان حیاتی عمودی ساختمان، نقش‌های کلیدی و چندگانه‌ای را ایفا می‌کند که اهمیت آن را دوچندان می‌سازد:
- مسیر اصلی تردد و دسترسی: اصلی‌ترین کارکرد راه پله، ایجاد یک ارتباط فیزیکی ایمن و کارآمد بین تمام طبقات ساختمان برای ساکنین است. طراحی صحیح آن، راحتی و سهولت در رفت و آمد روزانه را تضمین می‌کند.
- مسیر خروج اضطراری: این مهم‌ترین نقش ایمنی راه پله است. طبق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان (حفاظت ساختمانها در مقابل حریق)، راه پله‌ها جزء اصلی راه‌های خروج محسوب می‌شوند و در مواقع خطر مانند آتش‌سوزی یا زلزله، باید به عنوان یک مسیر امن برای تخلیه سریع و ایمن ساکنین عمل کنند. به همین دلیل، ابعاد، مصالح و دوربند بودن آن (محافظت در برابر دود و حریق) از اهمیت بالایی برخوردار است.
- عنصر معماری و زیبایی‌شناسی: راه پله می‌تواند به یک نقطه کانونی و یک عنصر طراحی برجسته در فضای داخلی یا نمای ساختمان تبدیل شود. طراحی فرم، انتخاب مصالح (مانند چوب، شیشه، فلز) و نوع نرده‌ها می‌تواند تأثیر شگرفی بر زیبایی و هویت بصری فضا داشته باشد.
البته این موضوع در حال حاضر تنها در ساختمانهای ویلایی موضوعیت داشته و در آپارتمانها و مجتمع های مسکونی که راه پله به صورت کامل دوربند شده و در معرض دید نیست از این منظر اهمیت خاصی ندارد.
ضوابط اجرای پله در ساختمان
پله ها یکی از اجزای غیر سازه ای بسیار مهم در ساختمان هستند که رعایت ضوابط سازه ای و معماری در آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. عدم توجه به هر یک از ضوابط سازه ای یا معماری در پله، می تواند منجر به عدم صدور پایانکار ساختمان و یا پرداخت جرائم سنگین به کمیسیون ماده صد شود.
استاندارد ارتفاع، عرض، طول و شیب پله های ساختمان
در مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان ابعاد و اندازه های پله ها و الزامات راه پله ها را در بند 4-5-1-7 بیان کرده که ما این موضوع را در مقاله ” نحوه محاسبه شیب و تعداد راه پله بتنی” با جزئیات بررسی کرده ایم که شما می توانید جهت مطالعه به مقاله فوق مراجعه کنید. همچنین این موضوع به صورت ویدئویی به صورت کامل و در محل اجرا در دوره اجرای ساختمان تشریح گردیده است.
مراحل طراحی و اجرای پله در ساختمان بتنی
جانمایی راه پله بتنی یا فلزی در پلان ساختمان اولین گام در طراحی راه پله است که از اهمیت بالایی نیز برخوردار می باشد. اینکه راه پله در داخل واحد باشد مانند ساختمانهای دوبلکس یا راه پله خارجی مانند اغلب ساختمانهای مسکونی، اکسپوز باشد یا پوشیده، می تواند در جانمایی آن نقش مهمی را ایفا کند.
عوامل دیگری که در جانمایی راه پله نقش دارند عبارتند از : ابعاد زمین، نحوه استقرار سطح اشغال بنا در زمین ( شمالی یا جنوبی )، شکل زمین و . . .
پس از تعیین محل استقرار مناسب برای راه پله در پلان ساختمان لازم است که مهندس طراح معمار با توجه به ارتفاع مجاز بین طبقات که در ضوابط معماری و شهرسازی مشخص می شود و نیز ضوابط ابعادی مندرج در مبحث چهارم اقدام به تعیین تعداد و ابعاد پله ها نماید.
پس از اینکه نقشه های معماری ساختمان به تایید رسید، طراحی اجزای سازه ای راه پله توسط طراح سازه انجام می شود. نوع بتن مصرفی در راه پله، سایز میلگردها، ابعاد دال شمشیری و پاگردها، نقشه چیدمان آرماتوبندی راه پله توسط طراح سازه مشخص می شود.
بیشتر بخوانید: روش اجرای سقف کاذب با رابیتس
نحوه محاسبه شیب و تعداد پله ها
همانطور که در مقاله “نحوه محاسبه شیب و تعداد راه پله بتنی” نیز گفته شد شیب راه پله یکی از عوامل تاثیر گذار در اجرای راه پله است. شیب راه پله بر اساس زاویه بین شمشیری و خط افق کنترل می شود و مقدار مناسب این زاویه بین 30 تا 35 درجه می باشد تا در نهایت ارتفاع پله ها 18 سانت و کف پله ها 30 سانت اجرا شود.
کنترل شیب راه پله می بایست همزمان با قالب بندی راه پله توسط پیمانکار ، مجری و ناظر معمار انجام شده و در صورت نیاز اصلاح شود. اگر میخواهید در خصوص نحوه گزارش نویسی مهندس ناظر ساختمان اطلاعات کسب کنید، روی لینک کلیک کنید.
نکته : متاسفانه در بسیاری موارد سازنده ها اقدام به کم کردن ابعاد باکس راه پله می نمایند که همین موضوع می تواند موجب زیاد شدن شیب راه پله شود که لازم است توسط مهندسین مجری و ناظر کنترل شود.
نحوه اجرای جعبه راه پله در ساختمان
اجرای باکس راه پله یک فرآیند دقیق و چند مرحله‌ای است که باید با دقت بسیار بالا انجام شود تا هم عملکرد سازه‌ای و هم استانداردهای معماری را برآورده کند. مراحل کلی اجرا به شرح زیر است:
- آرماتوربندی شالوده: اولین قدم، اجرای آرماتورهای ریشه انتظار برای ستونهای اطراف باکس پله و ریشه شمشیری پله در شالوده (فونداسیون) است. این آرماتورها اتصال کامل پله ، ابعاد نهایی باکس راه پله و شیب شمشیری پله ها را تضمین می‌کنند.
- اجرای تیر میان طبقه: همزمان با اتمام قالب بندی و قبل از بتن ریزی ستونها می بایست ریشه تیرهای میان طبقه پله که مطابق با پیوست ششم، پاگرد پله ها در ترازهای مشخصی روی آنها قرار بگیرد اجرا می شوند. قالب بندی و بتن ریزی تیرهای میان طبقه می تواند همزمان با بتن ریزی ستونها و یا همزمان با بتن ریزی سقف انجام شود.
- قالب‌بندی و آرماتوربندی شمشیری پله: پس از بتن ریزی تیرهای میان طبقه نوبت به قالب بندی شمشیری پله و سپس آرماتوربندی آن می رسد. لازم است توجه کنید که براساس الزامات پیوست ششم استاندارد 2800 سازه پله ها تنها مجاز است که در تراز سقف بالا به سازه متصل شود و در سایر قسمتها از کف طبقه تا سقف می بایست اتصال غلطکی ایجاد شود. نکته بسیار مهم در قالب بندی پله، توجه به شیب آن است که این شیب بر اساس تجربی نباید بیشتر از 35 درصد شود.
- بتن‌ریزی شمشیری پله: پس از تایید نهایی آرماتوربندی توسط مهندس ناظر، عملیات بتن‌ریزی کل مجموعه پله (تیر شیبدار، دال و پاگردها) به صورت یکپارچه انجام می‌شود. لرزاندن صحیح بتن برای جلوگیری از ایجاد حفره (کرموشدگی) در این بخش بسیار مهم است.
- باز کردن قالبها: پس از رسیدن بتن به مقاومت کافی (معمولاً پس از ۷ تا ۱۴ روز بسته به شرایط) و دریافت نتایج مقاومت فشاری بتن ، قالب‌های زیر پله باز می‌شوند. لازم است قبل از باز کردن این قالبها به مقاومت بتن توجه شود تا از ایجاد شکست و ترک در این مسیر جلوگیری شود.
- اجرای کف پله‌ها: در مرحله نازک‌کاری، روی دال شیبدار بتنی، با استفاده از آجر یا بلوک سبک، شکل مثلثی پله‌ها ایجاد شده و سپس با سنگ یا مصالح دیگر پوشانده می‌شود.
نکات مهم در اجرای تیر نیم طبقه راه پله
تیرهای میان طبقه یا تیر نیم طبقه، محل نشیمن پاگرد پله ها در تراز بین طبقات می باشند که آرماتوربندی این تیرها همزمان با آرماتوربندی ستونهای طبقه انجام و بتن ریزی آنها عموماً همزمان با بتن ریزی راه پله طبقه پایین انجام می شود.
قبل از ابلاغ پیوست ششم استاندارد 2800، تیرهای راه پله به پاگرد متصل می شدند اما پس از ابلاغ پیوست ششم و مطابق با ضوابط این استاندارد که راه پله ها را به عنوان اجزاء غیرسازه ای معرفی کرده و الزام بر جدا کردن این اجزا از اجزای سازه ای ساختمان دارد، ابتدا تیرهای میان طبقه اجرا شده، سپس راه پله ها روی این تیرها می نشینند.
عدم اجرای تیر میان طبقه و اتصال پاگرد به ستون ( غلط )
اجرای تیر میان طبقه با ابعاد نادرست
با اجرای 2 عدد پلیت فلزی که یکی از آنها روی تیر میان طبقه و دیگری زیر دال پاگرد (دقیقاً روی پلیت تیر قرار می گیرد) در زمان وقوع زلزله پاگرد روی تیر حرکت کرده و از وارد کردن ضربه به ستون طبقه و ایجاد ستون کوتاه جلوگیری می شود.
اجرای پلیت روی تیر مطابق پیوست ششم
تراز اجرای تیر میان طبقه یکی از نکات اجرایی مهم است که در بسیاری موارد به آن توجه نکرده و در نهایت شیب شمشیری راه پله درست و اصولی اجرا نمی شود. در ویدئوی زیر تعیین تراز تیر میان طبقه در راه پله ای که مطابق پیوست ششم اجرا می شود را می بینید.
نحوه آرماتور بندی پلکان
اجزا تشکیل دهنده شبکه آرماتور راه پله به شرح زیر می باشد:
- شبکه آرماتور ریشه پله: ریشه راه پله آرماتورهایی هستند که قبل از بتن ریزی فونداسیون می بایست در شبکه فونداسیون جانمایی و اجرا شوند. سایز این میلگردها مطابق با میلگردهای طولی شمشیری راه پله می باشد. میلگردهای ریشه راه پله نیز قبل از ابلاغ پیوست ششم با میلگردهای طولی شمشیری راه پله متصل می شد اما این اتصال براساس پیوست ششم ممنوع بوده و ریشه پله به صورت سکویی بتنی اجرا می شود که شمشیری پله در طبقه همکف روی آن خواهد نشست. ارتفاع سکوی ریشه پله به اندازه کفسازی در طبقه همکف یا طبقه منفی در نظر گرفته می شود.
- شبکه آرماتور شمشیری های راه پله: شمشیری راه پله که به آن رمپ راه پله نیز گفته می شود، سطح شیبداری است که از تراز پایین شروع شده و به تراز پاگرد میان طبقه یا تراز طبقه می رسد. شمشیری راه پله دارای 2 شبکه آرماتور طولی و عرضی است که روی هم قرار گرفته و با توجه به اینکه عموماً ضخامت تمام شده راه پله بعد از بتن ریزی 20 سانت می باشد، فاصله این دو شبکه از هم حدوداً 10 سانت اجرا می شود.
یکی از ایراداتی که در آرماتوربندی راه پله وجود دارد استفاده از آرماتورهای پرتی و عموماً بدون خم می باشد که در بسیاری از موارد نیز به صورت یک شبکه آرماتور بسته می شود که لازم است این موضوع توسط ناظر و مجری کنترل شده و اصلاح گردد. شاید فکر کنیم با توجه به اجرای آسانسور در ساختمانها، راه پله اهمیت خود را از دست داده و کمتر مورد استفاده قرار می گیرد اما در اهمیت استحکام و اجرای راه پله همین نکته کافیست که بدانیم راه پله ها تنها مسیر خروج افراد در مواقع ضروری (وقوع زلزله ، آتش سوزی و …) بوده و در همین مواقع باید بار سنگینی را تحمل کنند هر چند در مواقعی که آسانسور خراب شده یا برق قطع باشد نیز از راه پله استفاده می شود.
با توجه به توضیحات فوق نتیجه می گیریم در صورتیکه این مسیر در مواقع مذکور عملکرد مناسبی نداشته باشد (که نمونه آن در زلزله کرمانشاه مشاهده شد) بار حقوقی سنگینی را برای عوامل اجرایی و نظارتی در بر خواهد داشت.
مطالعه این مطلب را از دست ندهید: سقف تیرچه بلوک چیست و چگونه اجرا می شود؟
- شبکه آرماتور تیر میان طبقه
همانطور که گفته شد وقتی تراز اجرای تیر میان طبقه مشخص گردید، لازم است قبل از قالب بندی ستونهای پیرامون راه پله آرماتور تیرهای میان طبقه نیز به تعداد و سایز مطابق با نقشه های سازه اجرا شوند.
برای دریافت اطلاعات بیشتر می توانید مقاله فنون جانمایی ستون ها در ساختمان بتنی را بخوانید.
- شبکه آرماتور پاگرد پله
آرماتورهای طولی شمشیری راه پله در تراز پاگرد خم شده و روی تیر میان طبقه خواهند نشست. برای جلوگیری از ایجاد پِرت مصالح بهتر است میلگردهای طولی شمشیری و پاگرد به صورت یک تکه خم و اجرا شوند. در زمان محاسبه طول میلگردهای طولی و عرضی در شمشیری ها یا پاگردها لازم است طول خم در ابتدا و انتهای میلگردها در نظر گرفته شود.
نکته 1: عملیات آرماتوربندی راه پله پس از اتمام عملیات قالب بندی و کنترل های لازم انجام می شود که بر همین اساس بهتر است خم و برش آرماتورها نیز بعد از قالب بندی و بر اساس ابعاد موجود انجام شود.
نکته 2: برای تنظیم فاصله شبکه آرماتور با قالب لازم است از اسپیسر و تنظیم فاصله دو شبکه بهتر است از خرک استفاده شود .
بیشتر بخوانید: نحوه اجرای وال پست
روش بتن ریزی در اجرای پله ساختمان
با توجه به شیبدار بودن شمشیری راه پله لازم است به موارد زیر در بتن ریزی راه پله دقت شود:
- به جهت کنترل بهتر و راحت تر بتن در ششمیری ها اسلامپ یا روانی بتن نهایتاً 7 یا 8 سانت باشد.
- بتن ریزی در شمشیری ها از پایین به بالا انجام شود چرا که وقتی بتن از بالا به پایین ریخته شود، با وجود شبکه آرماتور امکان جدا شدن دانه بندی آرماتورها وجود خواهد داشت.
- حتماً بتن را پس از تخلیه توسط ویبراتور مناسب، متراکم کرده و بعد نسبت به ماله کشی اقدام گردد.
باتوجه به اینکه امکان شکستن اسپیسرها یا فاصله نگهدارهای پلاستیکی زیر شبکه در اثر رفت و آمد نفرات وجود دارد، بهتر است از اسپیسرهای بتنی استفاده شود.
نحوه اجرای سنگ پله بتنی
اجرای سنگ پله ساختمان بهتر است پس از اتمام نازک کاری کف داخل واحدها و نصب درهای دودبند یا ضد حریق راه پله انجام شود تا تعیین اختلاف ارتفاع طبقات دقیقتر انجام شده و در نتیجه تعداد و اندازه اجزا پله که در دوره اجرای ساختمان مفصلاً به آن پرداخته و در مقاله ” نحوه محاسبه شیب و تعداد راه پله بتنی” با آنها شدیم با دقت بیشتری انجام شود .
قبل از اجرای سنگ پله بهتر است سنگ یا سرامیک پاخور پای دیوار تا ارتفاع مد نظر که می تواند 20 سانت یا به صورت سراسری باشد را اجرا کرده باشیم چرا که اجرای سنگ پاخور بعد از نصب پله ها مشکلات اجرایی خود را داشته و به علاوه می تواند در دستمزد اکیپ و نازیبا شدن آن نیز تاثیر داشته باشد.
اولین گام برای اجرای بهتر پله ها، خط کردن آنها روی دیوار می باشد که توضیحات و نحوه خط کردن را در ویدئوی زیر مشاهده خواهید کرد.
وقتی محل اجرای شروع پله مشخص شد ابتدا سنگ پیشانی یا زیر پله در جای خود قرار گرفته و به صورت موقت با چسب ثابت می شود. پشت سنگ پیشانی با آجر سوراخ دار و ملات تا تراز زیر سنگ کف پله چیده شده و سنگ کف پله روی آن نصب می شود.
برای اتصال بهتر سنگ کف پله با ملات زیر آن توصیه می شود از شیره سیمان سفید یا سیاه استفاده شود . حداقل 2 الی 3 سانت به عنوان آبچکان از جلو و بغل پله (در راه پله هایی از یک سمت چشم پله دارند) در نظر گرفته شود تا در صورت شستشوی راه پله، آب روی دیوار در چشم پله و پیشانی آن راه نگرفته و موجب نازیبا شدن فضای راه پله نشود.
تمام مراحل گفته شده در دوره اجرای ساختمان به صورت ویدئویی و در زمان اجرا تصویر برداری و ارائه گردیده است.
مطابق مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان لازم است با در نظر گرفتن تدابیر اجرایی مانند مضرس کردن لبه سنگ کف پله از لغزندگی مسیر عبور جلوگیری نماییم.
نکته ایمنی: یکی از خطر آفرین ترین بخشها در زمان اجرای ساختمان، باکس راه پله است که لازم است نسبت به اجرای پله های موقت و نرده های ایمن اقدامات لازم صورت پذیرد.
اجرای راه پله بر اساس استاندارد ۲۸۰۰
پیوست ششم استاندارد 2800 ، نگاه ویژه‌ای به راه پله‌ها به عنوان یک عضو غیر سازه ای دارد، زیرا عملکرد صحیح آنها در زمان زلزله برای حفظ جان ساکنین ضروری است. الزامات کلیدی این آیین‌نامه عبارتند از:
- عدم مشارکت در باربری جانبی: آیین‌نامه تاکید می‌کند که اجزای راه پله (تیر شیبدار و دال) نباید به عنوان اعضای اصلی مقاوم در برابر زلزله در محاسبات سازه در نظر گرفته شوند. این بدان معناست که قاب‌های اطراف پله باید به تنهایی قادر به تحمل نیروی زلزله باشند.
- جداسازی از سازه اصلی: برای جلوگیری از آسیب دیدن پله در اثر حرکات سازه در زمان زلزله (که می‌تواند منجر به مسدود شدن راه فرار شود)، می بایست با جدا کردن شمشیری و پاگرد پله در تراز طبقه و تراز روی تیرهای میان طبقه از اتصال پله و باربری جانبی این عضو جلوگیری شود .
- اثر میانقابی مخرب: اگر راه پله بدون جداسازی از سازه و به صورت صلب به ستونهای دو طرف متصل شود، در هنگام زلزله مانند یک مهاربند قطری عمل کرده و می‌تواند باعث ایجاد پدیده “ستون کوتاه” شود. این پدیده نیروی برشی بسیار زیادی در ستونها ایجاد کرده و منجر به شکست ناگهانی و ترد آنها می‌شود که بسیار خطرناک است.
- مقاومت اجزای خود پله: با وجود جداسازی، خود اجزای راه پله (تیرهای شیبدار و پاگردها) باید به گونه‌ای طراحی و اجرا شوند که بتوانند وزن خود و بارهای دینامیکی ناشی از زلزله را بدون فروریختن تحمل کنند.
به طور خلاصه، دیدگاه استاندارد ۲۸۰۰ این است که راه پله باید به عنوان یک عنصر غیرسازه‌ای در نظر گرفته شود که ضمن حفظ یکپارچگی و مقاومت خود، با ایجاد درز انقطاع، از ایجاد اثرات مخرب بر سازه اصلی جلوگیری شود و به عنوان یک راه فرار ایمن در دسترس باقی بماند.
جمع بندی
در اجرای پله‌های ساختمانی، استفاده از مصالح باکیفیت و بهره‌گیری از استادکاران ماهر اهمیت بسزایی دارد. اگر در انتخاب مصالح و اجرای دقیق ابعاد، به‌ویژه در مواقعی که ارتفاع پله زیاد است، کوتاهی صورت گیرد، می‌تواند منجر به مشکلات جدی در مانور و حرکت شود. محاسبه نادرست ارتفاع پله‌ها نه تنها باعث ناراحتی و دشواری در استفاده از پله می‌شود، بلکه ایمنی ساکنین را به خطر می‌اندازد. بنابراین، رعایت استانداردهای فنی، استفاده از مصالح مرغوب و اجرای دقیق توسط کارشناسان متخصص، کلید ایجاد پله‌ای امن و کارآمد در ساختمان است. در دوره اجرای ساختمان فنون عمران تمامی این جزئیات، از انتخاب مصالح مناسب گرفته تا مراحل دقیق ساخت و اجرای پله‌ها، به‌طور کامل آموزش داده می‌شود تا با مهارت کامل بتوانید پروژه‌های ساختمانی خود را با کیفیت بالا و رعایت اصول ایمنی پیش ببرید.
مطلب خوب بود .زکات علم نشر آن است
بسیار کاربردی و عالی ممنون از زحمات شما انشاالله پاینده باشید