اسکوپ سنگ

سنگ از قدیمی‌ترین مصالح ساختمانی طبیعی به‌شمار می‌رود که قدمت استفاده از آن به بیش از 12000 سال قبل می‌رسد. سنگ‌های ساختمانی طبیعی به دلیل زیبایی ظاهری و هزینه نگهداری پایین، از جمله نماهای ساختمانی متداول به‌شمار می‌روند.  اما اجرای نماهای سنگی ضوابط و قوانین خاص خود را دارد که می‌بایست در زمان اجرا در نظر گرفته شوند؛ در غیر اینصورت همین نماهای زیبا می‌توانند بدترین حوادث مالی و جانی را در پی داشته باشند.

اسکوپ سنگ نما چیست؟

بسیاری از فعالان صنعت ساختمان با این پرسش کلیدی مواجه هستند که اسکوپ سنگ چیست و چرا اجرای آن تا این حد اهمیت دارد؟ اسکوپ سنگ نما به مجموعه تکنیک‌های فنی گفته می‌شود که برای مهار و اتصال مکانیکی سنگ‌های نما به دیوار پشتیبان (دیوار زیرکار) به کار می‌رود. هدف اصلی از این کار، جلوگیری قطعی از جدا شدن و سقوط سنگ در اثر عواملی چون تنش‌های حرارتی (انقباض و انبساط)، نشست جزئی ساختمان، لرزش‌های ناشی از زلزله و فرآیند یخ‌بندان در دوغاب پشت سنگ است.

به بیان فنی‌تر، دوغاب سیمانی به تنهایی قادر به ایجاد چسبندگی پایدار و قابل اعتماد با سطح صیقلی و کم‌تخلخل پشت بسیاری از سنگ‌های ساختمانی (مانند گرانیت، مرمریت و تراورتن‌های ساب‌خورده) نیست. این پیوند ضعیف با گذشت زمان و تحت تأثیر چرخه‌های دمایی و رطوبتی، از بین رفته و خطر سقوط سنگ را به شدت افزایش می‌دهد. اسکوپ با ایجاد یک درگیری فیزیکی و اتصال مکانیکی، این ضعف ذاتی را به طور کامل جبران کرده و سنگ را برای همیشه در جای خود محکم نگه می‌دارد.

برای پاسخ به این سوال که انواع اسکوپ سنگ کدامند، باید گفت که روش‌های متعددی برای این کار وجود دارد. شناخت انواع اسکوپ به ما کمک می‌کند تا بسته به نوع سنگ، ضخامت آن، روش نصب (دوغابی یا خشک) و الزامات طراحی، بهترین گزینه را انتخاب کنیم. از جمله این روش‌ها می‌توان به اسکوپ با سیم گالوانیزه، گیره‌های پروانه‌ای و دوپایه، و قطعات “Z” شکل اشاره کرد که هرکدام کاربرد و مزایای خاص خود را دارند.

بر اساس ضابطه 714 ویرایش 1401  اجرای اسکوپ برای تمامی سنگ‌هایی که به روش تر (دوغابی) نصب می‌شوند، الزامی و اجتناب‌ناپذیر است. این عملیات، یک سرمایه‌گذاری حیاتی برای تأمین ایمنی ساکنین و عابرین و همچنین تضمین دوام و پایداری نمای ساختمان به شمار می‌رود. نادیده گرفتن آن، یک خطای اجرایی نابخشودنی با پیامدهای جانی و مالی بسیار سنگین است.

انواع روش های اسکوپ سنگ نما

مهار یا اسکوپ سنگ نما به 2 روش اسکوپ پیش‌ ساخته و اسکوپ‌های مفتولی یا سیمی انجام می‌شود که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم.

مهارهای پیش ساخته 

همانطور که از نام این دسته از اسکوپ‌ها پیداست، در این روش از قطعات پیش ساخته فلزی برای مهار سنگ نما استفاده می‌شود. اسکوپ‌های پیش ساخته به چند گروه تقسیم می‌شوند که در ادامه به شرح هر کدام می‌پردازیم.

اسکوپ سنگ نما به روش لقمه‌گذاری

این روش که جهت مهار سنگ نما در نماهای مهار شده (نمای خشک) اجرا می‌شود، هر یک از سنگ‌های نمنا جهت تحمل بارهای ثقلی (وزن نما) و جانبی به صورت مستقیم به دیوار پشتیبان متصل می‌شود. بار ثقلی هر یک از قطعات سنگ نما بوسیله دو تکیه‌گاه به دیوار پشت بند منتقل می‌شود که این تکیه‌گاه‌ها شامل لقمه‌های پشتیبان هستند.

اسکوپ سنگ نما به روش سیم مفتولی

در این روش برای مهار کردن سنگ‌های قائم نما، از مفتول‌های گالوانیزه استفاده می‌شود که در شیارهای ایجاد شده در پشت یا بغل سنگ نما ایجاد شده است. مطابق با نشریه 714، قطر اسکوپ‌های سیمی در نماهای خارجی 4 میلیمتر و در نماهای داخلی 2 میلیمتر است. متاسفانه در برخی ساختمان‌ها سازندگان از مفتول‌های معمولی بجای گالوانیزه استفاده می‌کنند که بدلیل خوردگی این مفتول‌ها احتمال ریزش سنگ نما نیز خواهد بود.

روش اجرای اسکوپ سیمی

در این ویدئو روش اجرای اسکوپ سیمی را مشاهده می‌کنید.

اسکوپ سنگ نما به روش دوپایه

در این روش قطعات فلزی از جنس گالوانیزه که به شکل زیر آماده شده و خریداری می‌شوند، توسط چسب دو جزیی یا چسب سنگ به پشت سرامیک یا سنگ چسبانده شده و این اسکوپ‌ها بعد از سفت شدن و اجرای قطعات سنگ و سرامیک با ملات پشت نما درگیر می‌شوند.  اما با توجه به اینکه این قطعات اسکوپ تنها با چسب به سنگ نما چسبانده شده و چسب نیز در اثر تغییرات جوی می‌تواند از پشت سنگ نما جدا شود، این روش مهار برای قطعات سنگی توصیه نمی‌شود.

اسکوپ سنگ نما به روش سه پایه

روش اجرای اسکوپ‌های سه پایه نیز مانند اسکوپ دو پایه است و همچنان استفاده از این روش برای مهار سنگ نما توصیه نمی‌شود.

اسکوپ سنگ نما به روش پروانه‌ای

اسکوپ‌های پروانه‌ای یکی دیگر از روش‌های اسکوپ پیش ساخته است که با توجه به سرعت اجرای آن، کارفرماها و پیمانکاران زیادی تمایل به استفاده از این روش در پروژه‌های خود دارند.

روش اجرا

در این روش برای نصب قطعات اسکوپ به پشت سنگ نما، می‌بایست شیارهایی با زاویه حدوداً 45 درجه در پشت سنگ ایجاد شده و بعد از تمیزکاری شیارها، کمی چسب سنگ در آن ریخته و اسکوپ را داخل شیار قرار می‌دهیم.

اسکوپ سنگ نما به روش Z

اسکوپ z نیز مانند اسکوپ پروانه‌ای در دسته اسکوپ‌های پیش ساخته قرار گرفته و با توجه به ابعاد شاخک‌های آن، در قطعات سنگ‌های کوچکتر و با ملات خور کمتر از این روش استفاده می‌شود. روش اجرای این اسکوپ نیز دقیقا مانند اسکوپ پروانه‌ای است.

اسکوپ سنگ نما به روش چسباندن قطعه سنگ مستطیلی به پشت سنگ نما

در این روش قطعه‌ای از سنگ نما را توسط چسب سنگ به پشت سنگ‌های قائم نما چسبانده و اجرا می‌کنند. اما همانطور که قبلا نیز گفته شد چسب سنگ در اثر انبساط و انقباض هوا خاصیت چسبندگی خود را از دست داده و منجر به سقوط سنگ‌های نما می شود. پس توصیه می‌شود به هیچ عنوان از چسب سنگ به عنوان اتصال اصلی اسکوپ به سنگ‌های نما استفاده نشود.

اسکوپ سنگ نما به روش پیچ و رولپلاک

متاسفانه مبحث مهار سنگ نما از طرف پیمانکاران و سازندگان ساختمان جدی گرفته نشده و در مواردی دیده می‌شود که از اسکوپ کردن سنگ نما به بهانه‌های مختلف مانند: دستمزد پایین، زمانبر بودن و اینکه این نوع سنگ بدلیل متخلخل بودن نیاز به اسکوپ ندارد و . . .  خودداری می‌کنند. در این موارد به هیچ عنوان نباید پایانکار ساختمان گرفته شود تا زمانی که از مهار سنگ‌های نما بعد از نصب اطمینان حاصل شود.

راهکاری که در نشریه 714 برای اسکوپ بعد از نصب سنگ، دیده شده، مهار سطحی یا همان پیچ و رولپلاک است. این مهارها به صورت پیچی بوده و کاربرد اصلی آنها به عنوان تقویت‌کننده برای سنگ‌هایی است که مهار آنها آسیب دیده یا نماهای اجرا شده که در کل فاقد مهار بوده‌اند. در این حالت روی سنگ نما حفره‌هایی ایجاد کرده و توسط پیچ بازشونده (پیچ و رولپلاک) به دیوار پشتیبان مهار می‌شود.

اسکوپ دندان موشی

در قطعات کوچکتر سنگ که امکان اجرای اسکوپ سیمی به صورت طولی وجود ندارد، می‌توان از این روش برای مهار سنگ‌های نما استفاده کرد. این روش خصوصا در نماهای رومی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اسکوپ سیمی عرضی

مطابق نشریه 714 هر 0.2 متر مربع از سنگ نما می‌بایست مهار شود. بدین منظور فاصله شیارهای ایجاد شده جهت اجرای اسکوپ باید این مورد را ارضا کند. به طور مثال در سنگ‌های نمای با عرض 40 سانت، می‌بایست هر 60 سانت طول سنگ را مهار کنیم. در بعضی موارد برای تامین این نظر می‌توان سنگ‌های نما را به صورت عرضی اسکوپ کرد.

اسکوپ عرضی اجرا شده در سنگ تراورتن

جزئیات اسکوپ سیمی

1. شیارهای ایجاد شده با زاویه حدودا 45 درجه که طول آن به میزانی است که حداقل میلیمتر تا سطح سنگ نما فاصل داشته باشد.
2. سیم اسکوپ: قطر 4 میلیمتر در نمای خارجی و 2 میلیمتر در نمای داخلی
3. دُم اسکوپ: سیم اسکوپ در محل اتصال دو سر آن باید به اندازه 15 سانت باقی باشد تا اسکوپ به میزان کافی با ملات پشت آن درگیر شود.
4. لقمه کمکی: قطعه‌ای از سنگ نما را بین سیم اسکوپ و پشت سنگ قرار می‌دهیم تا مطمئن شویم سیم اسکوپ به صورت کامل داخل ملات نما قرار گرفته و اتصال کافی ایجاد می‌شود.

دلیل استفاده از اسکوپ یا مهار سنگ نما

مطابق با نشریه 714 می‌توان ضرورت اسکوپ سنگ‌های نمای ساختمان را بدین صورت بیان کرد که «نماهای چسبانده شده در مقابل نیروهای خارج از صفحه ضعیف بوده و به منظور تحمل بارهای جانبی مانند زلزله و باد که موجب خارج شدن سنگ نما از دیوار نما و پرتاب شدن آن به سمت خارج از صفحه می‌شوند، می‌بایست مهار (اسکوپ) مناسب به‌کار برده شود». در سیستم نماهای چسبانده شده (veneer wall)، نقش ملات یا ماده چسباننده، تحمل بارهای ثقلی (وزن نما) و نقش اسکوپ یا مهار نیز به عنوان نگهدارنده بوده و نقش باربری نخواهند داشت.

مزایای استفاده از اسکوپ کششی

اسکوپ‌های کششی نیز در دسته اسکوپ‌های پیش ساخته قرار گرفته و می‌توان گفت همان اسکوپ پروانه‌ای یا  Z است؛ با این تفاوت که هر دو قطعه اسکوپ مقابل هم توسط یک قطعه پیچ بلند به یکدیگر مهار شده و امکان جدا شدن این قطعات وجود ندارد. این اسکوپ از لحاظ استحکام بسیار عالی بوده؛ اما متاسفانه با توجه به زمانبر بودن اجرای آن، به نسبت اسکوپ پروانه‌ای و  Z در پروژه‌های کمتری استفاده می‌شود.

تجهیزات مورد نیاز برای شیار زنی جهت اسکوپ نما

جهت اجرای شیار لازم برای انجام اسکوپ سنگ نما، با توجه به جنس سنگ نما نیاز به صفحه برش سنگ یا گرانیت بر و نیز یک دستگاه فرز برقی و تجهیزات حفاظت فردی مانند عینک و دستکش است.

عوامل اصلی تعیین‌کننده هزینه اسکوپ سنگ نما

روش اجرای اسکوپ

• اسکوپ سیمی (پشت سنگی): این روش که شامل ایجاد شیار در پشت سنگ و عبور سیم گالوانیزه از آن است، یکی از ارزان‌ترین و سریع‌ترین روش‌هاست. هزینه آن معمولاً پایین‌تر از سایر روش‌ها محاسبه می‌شود.
• اسکوپ دوپایه و سه‌پایه: استفاده از این قطعات فلزی که با چسب سنگ یا دوغاب به پشت سنگ متصل می‌شوند، هزینه‌ای متوسط دارد. قیمت خود قطعه و اجرای آن کمی بیشتر از روش سیمی است.
• اسکوپ پروانه‌ای: این روش که نیازمند ایجاد یک شیار دم‌چلچله‌ای در لبه سنگ است، به دلیل نیاز به دقت و ابزار خاص، معمولاً گران‌تر از روش سیمی است.
• اسکوپ زد (Z): این روش که در آن یک شیار در ضخامت سنگ ایجاد شده و قطعه “زد” شکل درون آن قرار می‌گیرد، یکی از مطمئن‌ترین و در عین حال پرهزینه‌ترین روش‌هاست. این هزینه بالا به دلیل حساسیت اجرا، زمان‌بر بودن و نیاز به نیروی ماهر است.

ابعاد و نوع سنگ

• سنگ‌های بزرگ و سنگین: سنگ‌های با ابعاد بزرگ (اسلب‌ها) یا سنگ‌های سنگین مانند گرانیت، به تعداد اسکوپ بیشتر در هر متر مربع و یا استفاده از روش‌های مقاوم‌تر نیاز دارند که این امر هزینه را افزایش می‌دهد.
• سنگ‌های کوچک و سبک: برای سنگ‌های کوچک‌تر (مانند سنگ‌های آنتیک یا نوارهای باریک)، تعداد اسکوپ در هر متر مربع کمتر می‌شود.

دستمزد نیروی اجرایی

• مهم‌ترین بخش هزینه، دستمزد استادکار نماکار است. این دستمزد بسته به مهارت و تجربه استادکار، شهر و منطقه جغرافیایی (دستمزدها در شهرهای بزرگ معمولاً بالاتر است)، و پیچیدگی طرح نما متغیر است. برخی نماکاران هزینه اسکوپ را به صورت جداگانه محاسبه می‌کنند و برخی دیگر آن را به عنوان بخشی از دستمزد کلی اجرای نما در نظر می‌گیرند.

هزینه مصالح مصرفی

• علاوه بر هزینه خود قطعه اسکوپ، هزینه‌های جانبی مانند سیم گالوانیزه ضدزنگ، چسب سنگ یا پیچ و رولپلاک (در روش‌های خشک) نیز باید در برآورد کلی لحاظ شوند.

روش محاسبه هزینه:

• بر اساس متر مربع: در این روش، نماکار یک قیمت مشخص برای اجرای هر متر مربع سنگ نما (شامل اسکوپ کردن) اعلام می‌کند. این روش برای کارفرما ساده‌تر است.
• بر اساس تعداد اسکوپ: در این حالت، هزینه بر اساس تعداد اسکوپ‌های اجرا شده محاسبه می‌شود. برای مثال : اگر برای هر سنگ دو اسکوپ نیاز باشد و قیمت هر اسکوپ مشخص باشد، هزینه نهایی از ضرب تعداد کل سنگ‌ها در دو و در قیمت واحد هر اسکوپ به دست می‌آید.

نکته کلیدی: به یاد داشته باشید که اسکوپ سنگ نما یک سرمایه‌گذاری برای ایمنی است. هزینه آن در مقایسه با خسارات جانی و مالی ناشی از سقوط سنگ، بسیار ناچیز است. بنابراین، هرگز کیفیت را فدای کاهش هزینه نکنید و حتماً از اجرای صحیح آن توسط یک تیم مجرب اطمینان حاصل نمایید.

جمع‌بندی

اسکوپ سنگ نما یکی از مهم‌ترین اقدامات برای افزایش ایمنی و دوام سنگ‌های نما در برابر جداشدگی و سقوط است. این روش با ایجاد اتصال مکانیکی بین سنگ و ملات پشت آن، از جدا شدن سنگ‌ها در اثر تغییرات دما، رطوبت و نشست ساختمان جلوگیری می‌کند. روش‌های اسکوپ بسته به نوع سنگ و شرایط پروژه انتخاب می‌شوند. اجرای صحیح اسکوپ در کنار ملات مناسب و رعایت درز انبساط، تأثیر مستقیمی در طول عمر و ایمنی نمای ساختمان دارد. عدم اجرای صحیح این مرحله می‌تواند منجر به سقوط سنگ‌ها و ایجاد خطرات جانی و مالی شود.

در دوره صفر تا صد اجرای ساختمان فنون عمران، شما اجرای صحیح نما و اسکوپ‌گذاری سنگ را به‌صورت کامل آموزش می‌بینید و با تمام نکات فنی موردنیاز برای افزایش ایمنی و کیفیت اجرای ساختمان آشنا می‌شوید.

نویسنده: مهندس علی بهرامیان بذل

علی بهرامیان هستم.مجری، ناظر و محقق مباحث حقوقی و فنی ساختمان سازی و همیشه از آگاهی دادن و ارائه محتوای کاربردی به دیگران لذت می‌برم.