اصطلاحات ساخت و ساز برای مهندسین عمران

28 دقیقه 21 آذر 1402

پرکاربردترین اصطلاحات مهندسی عمران که باید همه مهندسان ساختمان بدانند. در این مقاله فنون عمران با اصطلاحات تخصصی ساختمان برای مهندسان و مفهوم هر کدام آشنا می شوید.

یکی از نقاط ضعف بسیاری از مهندسین ناظر و مجری، عدم توانایی در برقراری ارتباط موثر با عوامل اجرایی درکارگاه است که وقتی این مشکل را ریشه‌یابی می‌کنیم متوجه می‌شویم که عامل اصلی این اختلافات، عدم آشنایی دو طرف با زبان یکدیگر است.

مطمئناً تایید می‌کنید که برقراری ارتباط موثر با افراد یکی از اصول مهم در پیشبرد اهداف فردی و اجتماعی به شمار می‌آید. مهندسین ناظر ، مجری و حتی سازندگان نیز از این موضوع مثتثنی نبوده و برای رسیدن به اهداف خود که پیشبرد عملیات اجرایی به شکل دلخواه می‌باشد باید بتوانند ارتباط موثری را با عوامل اجرایی یا نظارتی برقرار کنند.

اولین قدم برای برقراری این ارتباط آشنایی با زبان افراد و اصطلاحات رایج آنهاست تا بتوان ارتباط را بهتر و مؤثرتر شکل داد. یعنی برای اینکه بتوانید در جایگاه مجری یا ناظر با استاد آرماتوربند صحبت کرده و موردی را گوشزد کنید، باید بتوانید از اصطلاحات رایج کارگاهی که ایشان با آنها َآشنا هستند استفاده کنید وگرنه احتمالاً آرماتوربند به صحبتهای شما گوش نکرده و شما به منظور خود نخواهید رسید.

تلاش ما در این مقاله این است تا شما را با تعدادی از اصطلاحات ساخت و ساز و معماری که پرکاربردترین اصطلاحات ساختمانی وکارگاهی هستند آشنا کنیم. لازم به ذکر است این اصطلاحات در دوره اجرای ساختمان در قالب ویدئو آموزش داده شده است.

لزوم دانستن اصطلاحات ساختمانی برای رشته های عمران و ساختمان

ورود به دنیای مهندسی عمران و ساختمان، همچون یادگیری یک زبان جدید است. همانطور که یک پزشک باید با آناتومی بدن آشنا باشد، یک مهندس نیز باید بر اصطلاحات ساختمان سازی و واژگان تخصصی این حوزه مسلط شود. این تسلط صرفاً یک مزیت رقابتی نیست، بلکه یک ضرورت مطلق برای برقراری ارتباط موثر، دقیق و بدون سوءتفاهم در محیط کارگاه است. از خواندن نقشه‌های پیچیده و درک دستورکارها گرفته تا شرکت در جلسات فنی و نظارت بر اجرای صحیح پروژه، همه چیز به فهم مشترک از این زبان تخصصی بستگی دارد. عدم آشنایی با اصطلاحات عمرانی می‌تواند منجر به اشتباهات پرهزینه، تاخیر در پروژه و حتی به خطر افتادن ایمنی شود. در واقع، هرچه تسلط شما بر این مفاهیم و واژه نامه مدیریت ساخت و ساز بیشتر باشد، سریع‌تر می‌توانید از یک کارآموز به یک متخصص قابل اعتماد تبدیل شوید و جایگاه حرفه‌ای خود را تثبیت کنید.

در ادامه با برخی از مهم ترین اصطلاحات ساخت و ساز آشنا شوید.

ایزوگام: در اصل جزو اولین برندهای عایق رطوبتی در ساختمان است که در حال حاضر به انواع عایق‌های رطوبتی پیش ساخته گفته می‌شود.
ارتفاع (پیشانی) پله: به فاصله عمودی دو کف پله متوالی، ارتفاع پله گفته می‌شود . در اصطلاح کارگاهی به سنگی که در پیشانی پله نصب می‌شود زیر پله گفته شده و لازم است بدانید ضخامت سنگ زیر پله از کف پله کمتر است.

همچنین بخوانید: اجرای پله ساختمان از صفر تا صد

آستانه دَر: پایین‌ترین قسمت چارچوب است که عموماْ داخل کفسازی غرق شده و در اصل برای حفظ شکل منظم چارچوب اجرا می‌شود.
آجر چارکه: به آجر نیمه شده گفته می شود.
آجر سه قطعی: آجری که 3/1 آن بریده شود آجر سه قطع می‌باشد.
آجر کلوک: به یک سوم جدا شده از آجر سه قطع ، کلوک گفته می‌شود.
آویز سقف: بخشی از تیرهای بتنی یا فلزی که از زیر سقف خارج شده است.
آرماتور: نوعی مقطع فولادی که به شکل دایره نورد شده و روی آن برجستگی‌هایی به نام آج‌ وجود دارد.
ارتفاع خالص: ارتفاع بین کف تمام شده تا زیر سقف تمام شده طبقه را ارتفاع خالص طبقه گویند.
آب‌چکان پله: به بیرون‌زدگی سنگ کف پله از زیر پله ، آبچکان گفته می شود که هدف از تعبیه آن جلوگیری از کثیف شدن سنگ زیر پله در زمان شستشو می‌باشد که آبچکان پله جزو اندازه کف پله محسوب نمی شود.
ایرانیت: ورق‌های موج‌دار که از جنس سیمان بوده و عموماً برای پوشش سقف‌های موقت استفاده می‌شوند.
اضافه بنا (اضافه اشکوب): به زیربنای اجرا شده برخلاف نقشه‌های مصوب و پروانه ساخت اضافه بنا گفته می‌شود که در برخی موارد خصوصاً وقتی شاکی خصوصی وجود داشته باشد ، از طرف کمیسیون ماده 100 حکم تخریب آن صادر می شود.
اِفراز: جداکردن سهم شریک از یک ملک را گویند .
آچار F: وسیله‌ایست برای خم کردن دستی میلگردها که با توجه به سایز میلگرد می‌تواند تفاوت داشته باشد.

اورلب: به میزان هم‌پوشانی مصالحی مانند میلگرد ، عایق رطوبتی و … اورلب گفته می‌شود.
اسپیرال: دور پیچ های طولی بدون قطع که به شکل مارپیچ خم شده و عموماً در آرماتوربندی شمع های دایره‌ای استفاده شده و دارای قالب مخصوص با قطر مشخص بوده و توسط دستگاه خاموت زن خم می‌شود.
اتصال تلسکوپی: یکی از انواع اتصال وادارهای قائم در زیر تیرهای سقف است که در این اتصال اجازه حرکت وادار در جهت خارج و داخل صفحه داده نمی‌شود. لازم به ذکر است ارتفاع وادارهایی که اتصال تلسکوپی دارند می‌بایست حداقل 3 سانت کوتاه‌تر از ارتفاع طبقه باشد تا از خیز تیر جلوگیری نکند. دیوارهایی که اطراف وادارهای با اتصال تلسکوپی اجرا می‌شوند باید توسط درز از وادار جدا شوند.

اتصال کشویی: یکی دیگر از روشهای اتصال وادار قائم دیوار در زیر تیر سقف است که تفاوت این اتصال با اتصال تلسکوپی در این است که به وادار اجازه حرکت در داخل صفحه داده شده و وادار در جهت خارج صفحه مهار شده است. این اتصال در وادارهای میانی دیوارها به کار برده می‌شود و نیازی به جداسازی دیوار از وادارها نمی باشد.

اتصال گیردار: اتصالی که در آن عضو قادر به تحمل دوران یا لنگر می باشد.
اظهارنامه قضایی: نوشته ایست که مطابق با مقررات تنظیم شده و به صراحت ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی ، از راههای رسمی مطالبه حق بوده و ارسال آن مقدمه‌ای برای مطالبه بعضی حقوق به شمار می‌آید . اظهارنامه قضایی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارسال می‌شود.
اُدکا: میلگردهایی که به شکل Z خم شده و در محل اتصال تیرچه به تیر در سقفهای تیرچه بلوک اجرا می شود و تحمل بارهای برشی در تکیه گاه برعهده میلگرد اُدکا می‌باشد. بعضاً به اشتباه به این میلگردها اُتکا نیز گفته می شود .
اِگو شهری: سیستم فاضلاب شهری که توسط اداره آب و فاضلاب اجرا شده و فاضلاب ساختمانها باید به آن متصل شود.
اِزاره: سنگی که در پایین دیوارهای خارجی ساختمان جهت محافظت از دیوار در مقابل یخ زدن اجرا می شود. ارتفاع اجرای سنگ ازاره عموماً 40 سانت می‌باشد.
بتن مگر: بتن مگر یا بتن‌نظافت، مخلوطی است از ماسه، سنگدانه نخودی و سیمان که روی خاک با ضخامت 10 سانت اجرا می‌شود تا اولاً سطح مسطحی برای آرماتوربندی ایجاد شود . ثانیاً ارتباط خاک با آرماتورها را قطع کند.
بتن کرمو: درصورتی‌که هوای بتن به درستی تخلیه نشده و فضای بین سنگدانه‌ها توسط خمیر سیمان پر نشده باشد ، بتن کرمو شده و مقاومت کافی را نخواهد داشت.

بتن شن نما: وقتی در بخشهایی از سطح نمای مقطع بتنی ، دانه‌های شن و ماسه مشخص باشد. این اتفاق عموما بدلیل کم بودن کاور میلگردها رخ می دهد که قابل ترمیم می باشد.
بَر: به حدی از زمین که مرز بین معبر و ملک می باشد، بَر گفته می شود.
بَرِ اصلاحی: وقتی بدلیل تعریض معبر، برِ ساختمان از عمق، مستلزم عقب نشینی باشد به بَرِ جدید پس از عقب نشینی بَرِ اصلاحی گفته می شود.
بولت: میلگرد آجدار رزوه شده که داخل فنداسیون قرار گرفته و اتصال بیس پلیت به فنداسیون را تامین می کند .
بیس پلیت: در ساختمان اسکلت فلزی برای کنترل برش پانچ در پای ستون یک قطعه پلیت توسط بولت روی فنداسیون متصل شده و ستون روی آن جوش می‌شود. به این پلیت‌ها که با توجه به ابعاد ستون و بار وارده باید طراحی شده و ابعاد آن متفاوت است بیس پلیت گفته می‌شود.

بتن آرمه: از آنجا که مقاومت کششی و برشی بتن بسیار کم می‌باشد برای بالا بردن مقاومت کششی و برشی در مقاطع بتنی از میلگرد استفاده می‌شود لذا به مقطع بتنی که در آن آرماتور استفاده شده باشد بتن آرمه یا بتن مسلح گفته می‌شود.
بالکن: سطحی که از دو یا سه طرف به طور مستقیم در مجاورت هوای آزاد قرار گرفته و زیر آن توسط فضای بسته‌ای اشغال نشده باشد.
بلوکاژ: به قلوه ریزی در کف طبقه همکف که برای جلوگیری از ورود نم و رطوبت به کف طبقه انجام می‌شود.
بارِ سنگ: به بیرون زدگی‌های سطحی در سنگ نمای ساختمان گفته می‌شود .این موضوع در سنگهای بادربر دیده می‌شود.
بالکن کم عرض: بالکنی است با عرض کمتر از 0.5 متر و حداکثر با طولی برابر با اندازه عرض پنجره‌ای که تا کف امتداد دارد.
بندکشی: به عملیات پُرکردن فاصله یا درز بین سنگ یا سرامیک نما با ملات ، بندکشی گفته می‌شود. لازم است ملات بندکشی مقاومتی متناسب با شرایط آب و هوای منطقه داشته باشد تا از باز شدن بندها و نفوذ رطوبت به پشت سنگ نما جلوگیری شود.
پوسته کردن: این مورد عموماً درباره رنگ سطوح مختلف به کار برده می شود و به معنی جدا شدن رنگ از روی سطح می‌باشد.
پارکینگ مزاحم دار: به پارکینگ‌هایی که طبق نقشه و پروانه خودروها پشت سرِهم پارک می‌کنند پارکینگ مزاحم‌دار گفته می‌شود.
پلاک ثبتی: شماره‌ایست که توسط سازمان ثبت اسناد و املاک برای شناسایی و مشخص کردن املاک تعیین می‌شود.
پایانکار: پایان کار ساختمان سندی است که توسط مرجع صدور پروانه و بعد از تایید اتمام عملیات اجرایی ساختمان توسط مهندس ناظر صادر می‌شود.
پَخ لبه پله: گردی لبه سنگ کف پله با شعاع 3 سانت که لازم است برای جلوگیری از آسیب رسیدن به افراد در زمان بالا رفتن از پله و زمین خوردن آنها اجرا شود.
پله فرار: به مسیر خروج اضطراری افراد در مواقع ضروری مانند آتش سوزی و زمانی که مسیر پله اصلی مسدود شده گفته می شود.
پاطاق: محل شروع طاق ضربی روی دیوارهای اطراف می باشد.
پاکار: نزدیکترین فاصله به محل اجرای هر بخش از عملیات اجرایی ساختمان می‌باشد.
پاگرد: سطح افقی بین دو شمشیری پله است که عرض آن عموماً 110 سانت در نقشه‌ها داده می‌شود. مطابق مبحث چهارم لازم است بعد از 8 پله، یک پاگرد اجرا شود.
پوتر بتنی: به تیرهای سقف گفته می‌شود که بارهای وارده به دیافراگم را به ستونهای طبقات زیرین منتقل می‌کنند . در سقفهای تیرچه بلوک اولین مرحله آرماتوربندی سقف به پوترها اختصاص دارد.
پتوی پشم شیشه: یکی از روش‌های گرم‌کردن بتن در فصول سرد سال، کشیدن روکش پشم شیشه بر روی سطح می‌باشد. اما برای جلوگیری از خیس شدن پشم شیشه آن‌را داخل روکشی از نایلون گذاشته و می‌دوزند و به این ترتیب پتوی پشم شیشه حاصل می‌شود.

پانل گچی: قطعات پیش‌ساخته گچی که برای دیوارچینی یا سقف کاذب استفاده می‌شود.
پارکت: قطعات چوبی با رنگ و جنس‌های متنوع که می‌توان برای پوشش‌های نهایی فضاهای داخلی ساختمان استفاده کرد. پارکت‌ها عایق صوت و حرارت مناسبی نیز هستند.
پوکه معدنی: نوعی سنگ متخلخل و سبک می‌باشد که به صورت طبیعی وجود داشته و عموما در کفسازی ساختمان و تولید بلوک‌های دیواری سبک از آن استفاده می‌شود.
پوکه صنعتی: نوعی سنگ سبک متخلخل که از پختن خاک رس حاصل شده و به آن لیکا نیز گفته می‌شود. قیمت آن از پوکه معدنی گرانتر بوده و عموما در تولید بلوک دیواری سبک استفاده می‌شود.
تسمه: قطعات فلزی که به ترتیب ضخامت و عرض آنها کمتر از طول می‌باشد. تسمه های فلزی عموما در ساخت در و پنجره های فلزی استفاده می‌شود.
تفنگ هیلتی: وسیله‌ایست برای نصب میخ های فولادی درمقاطع بتنی یا فلزی که به جهت اجرای سقف کاذب لازم است در این مقاطع زده شوند. ضربه لازم برای این کار از انفجار چاشنی مخصوص حاصل می‌شود.

تخته ماله: وسیله‌ای چوبی با عرض ۱۰ سانت و طول ۴۰ سانت که برای تخت کردن سطح پلاستر دیوار یا بتن ریخته شده در کف استفاده می‌شود. جدیداً این ماله‌ها به صورت پلاستیکی نیز تولید شده‌اند که به آنها ماله پلاستیکی گفته می‌شود.
توجیه نقشه: منطبق کردن جهت شمال جغرافیایی نقشه با شمال جغرافیایی منطقه را توجیه نقشه گویند.
تراز مبنا (صفر-صفر): نقطه‌ای با تراز ارتفاعی مشخص که تمام ترازها در ساختمان نسبت به این نقطه کنترل شده و لازم است در هماهنگی با معبر و پلاک‌های مجاور باشد. توضیحات کامل در خصوص تراز مبنا در دوره رایگان «بر و کف» ارائه شده است.
تغییر کاربری: وقتی سازنده در مرحله احداث بنا یا تعمیرات کلی و جزیی به گونه‌ای عمل کند که نیاز به انطباق با ضوابط و مقررات آن تصرف و بنا ضروری باشد. مثلاً افزایش ارتفاع طبقه پارکینگ برای تغییر کاربری به تجاری یا مسکونی.
تعمیر و بازسازی جزئی: عملیات اجرایی در ساختمان که نیازی به تخریب کامل بنای قدیم ندارد و فقط بخش‌هایی تخریب، تقویت و از نو احداث می‌شوند و ساختار اصلی بنا دست‌نخورده باقی می‌ماند.
تعمیر و بازسازی کلی ساختمان: عملیات اجرایی که مالک در ساختار اصلی بخش‌هایی از ساختمان وارد می‌شود.
تفکیک: تبدیل یک قطعه زمین به چند قطعه مجزا با سندها و پلاک‌های ثبتی جداگانه.
تبله کردن: جدا شدن و متورم شدن سطح نازک‌کاری از روی سطح کف یا دیوار را تبله کردن می‌گویند.
ترک‌های سازه‌ای: ترک‌هایی که منشأ ایجاد آنها عوامل سازه‌ای ساختمان هستند، مانند ترک ناشی از نشست یا خیز مثبت تیرها.
ترک‌های غیرسازه‌ای: ترک‌هایی که منشأ آنها عوامل غیر سازه‌ای است، مانند ترک‌های ایجاد شده به دلیل عدم اجرای رابیتس روی سطح گچ.
تیغه (پارتیشن): دیوارهای غیر باربر داخلی ساختمان که برای جدا کردن فضاهای داخلی به کار می‌روند.
تیر ورق: تیرهایی که وقتی پروفیل‌های موجود پاسخگوی بار سقف نیستند، با استفاده از پلیت و جوشکاری طراحی می‌شوند.
جهت داخل صفحه: نیرویی که موجب حرکت دیوار در جهت طول آن می‌شود.
جهت خارج صفحه: نیرویی که به دیوار در جهت عمود بر صفحه وارد شده و موجب تخریب دیوار به سمت خارج یا داخل قاب می‌شود.
جانپناه: دیوار یا نرده اجرا شده در لبه‌های پرتگاه‌ها که می‌تواند به صورت موقت یا ثابت باشد.
جواز ساخت (پروانه ساختمان): مجوزی که توسط مرجع صدور پروانه بر اساس درخواست مالک برای نوسازی ملک صادر می‌شود و در آن ابعاد زمین، سطح اشغال بنا، تعداد طبقات، نام ناظرین، طراح و مجری درج شده است.
جوش زیر پودری: جوشی که برای محافظت از حوضچه مذاب از پودر استفاده می‌کند.
جدار نورگذر: جداری که ضریب انتقال نور آن بزرگتر از ۰.۲ است و به صورت شفاف یا مات در بازار موجود است، که در نورگیرهای سقفی، دیوارهای نورگیر و پنجره‌های داخل نورگیر استفاده می‌شود.

چشمه اتصال: محل اتصال ستون به تیر بتنی که باید با دقت زیادی اجرا شود.
چتایی: گونی نخی که برای عایق رطوبتی قیر و گونی در ساختمان استفاده می‌شود. این روش یکی از قدیمی‌ترین انواع عایق رطوبتی است، اما به دلیل ورود عایق‌های پیش‌ساخته و گران شدن قیر و خطرات اجرایی کمتر استفاده می‌شود.
چارچوب: قاب فلزی، چوبی یا فایبرگلاسی که لولای در روی آن نصب شده و درها داخل آن قرار می‌گیرند.
چشمه فنداسیون: حفرات ایجاد شده بین نوارهای فنداسیون که با خاک طبیعی پر شده و باید متراکم شود.
چاه آسانسور: مسیر حرکت کابین آسانسور از پایین‌ترین کف تا بالاترین تراز طبقه در ساختمان، که طول آن بستگی به تعداد طبقات دارد.
چاله آسانسور: فاصله کف پایین‌ترین طبقه تا کف چاه آسانسور که سکوی استقرار کابین در آن قرار دارد و عمق آن بین ۱۵۰ تا ۱۷۰ سانتیمتر است.

همچنین بخوانید: ضوابط نظارت بر آسانسور

خشکه چین کردن: اجرای دیوار سنگی یا آجری بدون ملات.
خرپشته: فضای راه پله در تراز بام.
خیز مثبت: تغییر شکل تیرها به سمت پایین که باید با خیز منفی اصلاح شود و تا حد امکان از آن جلوگیری گردد.
خیز منفی: تغییر شکل تیر به سمت بالا.
خاموت زن: دستگاه برقی مخصوص خم کردن انواع خاموت با قابلیت تنظیم زاویه خم.
خم ۱ به ۶: نوعی خم در میلگردهای طولی که به ازای ۱ واحد حرکت افقی، ۶ واحد عمودی حرکت می‌کند.
خم لرزه‌ای: خم قلاب سر خاموت‌ها یا دورگیرها با زاویه ۱۳۵ درجه که به آن خم لرزه‌ای گفته می‌شود.
خرپا: مجموعه‌ای از پروفیل‌های افقی، عمودی و مورب که در پوشش سقف‌های با دهانه بلند استفاده شده و اتصالات آن مفصلی است.
خاموت شابلون: اولین خاموتی که پس از جانمایی ستون‌ها روی شبکه فنداسیون اجرا می‌شود. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به مقاله «مراحل اجرای فنداسیون» مراجعه کنید.
خرک: قطعه‌ای ساخته شده از آرماتور که برای استقرار آرماتورهای طولی و حفظ فاصله دو شبکه بالا و پایین در مقاطعی مانند فنداسیون‌های نواری و گسترده استفاده می‌شود.
خاموت: آرماتورهای عرضی برای مقاومت در برابر نیروهای برشی و پیچشی که معمولاً از میلگرد آجدار ساخته شده و شکل مستطیل یا رکابی دارند. خاموت‌ها ممکن است در جهت عمود یا با زاویه نسبت به آرماتورهای طولی قرار گیرند. خاموت‌های لرزه‌ای دارای شکل مستطیل بسته و خم ۱۳۵ درجه هستند.

درز انقطاع: فاصله‌ای که از تراز پایه شروع شده و تا آخرین تراز ساختمان ادامه دارد. اجرای آن الزامی است و برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از نیروهای جانبی انجام می‌شود.
درز انبساط: فاصله‌ای که فضای لازم برای انبساط مصالح را فراهم می‌کند و در ساختمان‌های بزرگ با چند بلوک به هم پیوسته اهمیت زیادی دارد.
دیوار برشی: دیوارهایی که برای مقاومت در برابر نیروهای جانبی طبق طرح سازه اجرا می‌شوند.
دکفراژ: باز کردن قالب‌های بسته شده مقاطع بتنی در ساختمان.
دست انداز نرده: میله یا لوله بالای نرده یا روی دیوار که به افراد هنگام بالا رفتن از پله یا رمپ کمک می‌کند.
درناژ: سیستم زهکشی پشت دیوارهای حائل یا برشی که در صورت بالا بودن تراز آب‌های سطحی اجرا می‌شود.
دیوار باربر: دیوارهای ساخته شده با بلوک یا آجر توپر که بار سقف را به دیوارهای زیرین یا فنداسیون منتقل می‌کنند.
دیوار مشترک: دیواری که بین دو پلاک مجاور است و بار سقف هر دو را تحمل می‌کند؛ متعلق به هر دو مالک است.
درب ضد حریق: درهای استاندارد که حداقل ۱۲۰ دقیقه مقاومت در برابر آتش دارند و مسیر ایمن خروج ایجاد می‌کنند.
درب ضد سرقت: درهای فلزی با قفل‌های مخصوص برای ورودی واحدها.
داکت تأسیسات: فضایی برای عبور لوله‌های تأسیسات ساختمان از همکف تا بام.
رابیتس (راویز): صفحه فلزی گالوانیزه مشبک که در سقف کاذب کاربرد دارد.
رمپ: مسیر شیبداری که برای انتقال از یک تراز به تراز دیگر استفاده می‌شود.
رامکا: میلگردی که برای تنظیم فاصله قالب ستون‌ها و دیوار استفاده می‌شود.
رج دیوار: هر ردیف افقی در دیوارچینی.
ریسمانی کردن: کنترل افقی و همراستا بودن دیوار یا قالب‌های بتنی.
رگلاژ کف: تخت کردن پستی و بلندی‌های کف زمین جهت کفسازی یا بتن‌ریزی.
زیر بنای ناخالص: مساحت کل بنا شامل فضاهای اختصاصی و مشاعات که در پروانه ساختمان ذکر می‌شود.
زیربنای خالص: مساحت کل بنا منهای فضاهای مشاع که براساس آن سند و فروش انجام می‌شود.
سوراخ هواگیری بیس پلیت: سوراخی وسط بیس‌پلیت برای جلوگیری از محبوس شدن هوا هنگام بتن‌ریزی.
سازه نگهبان: سازه‌ای برای پایداری دیوارهای گود و ساختمان‌های مجاور که انواع مختلفی دارد.
سایه اندازی: محروم شدن همسایه از نور طبیعی به دلیل ساختمان‌های مجاور یا مقابل.
سنگ پلاک: قطعات سنگ نما با ضخامت حدود ۲ سانت و طول‌های مختلف برای نما.
سنگ حکمی: سنگ نما یا کف با ابعاد مشخص شده در پروژه.
ساب فریم پنجره: قاب فلزی برای نصب پنجره‌های UPVC و جلوگیری از تغییر شکل آنها.
سند: هر نوشته معتبر برای اثبات مالکیت یا حقوق قانونی.
سند تک برگ: سند رسمی در یک برگ با مشخصات کامل و قابلیت استعلام.
سند دفترچه‌ای: کتابچه‌ای که اداره ثبت برای عرصه و اعیان صادر می‌کند.
سنجاقی: میلگرد مقاوم در برابر نیروهای برشی به شکل S.
سیتکا: میلگردهای طولی در مقاطع بتنی.
سیم آرماتوربندی: مفتول فولادی با قطر ۱.۵ میلی‌متر برای اتصال آرماتورها.
سیم قالب بندی: مفتول فولادی با قطر ۲.۵ میلی‌متر برای بستن قالب‌های بتنی.
سنگ مالن (بادبر): سنگ‌های مکعبی منظم که در نما استفاده می‌شوند و ساخت آنها زمان‌بر است.
سنگ قواره: سنگ لاشه‌ای که گوشه‌های تیز آن گرفته شده باشد.
سنگ لاشه: سنگ‌های نامنظم و تخت برای سنگ‌چینی دیوارهای حائل و زیر فنداسیون.
سنگ قلوه: سنگ‌های گرد یا شکسته که برای زهکشی و بلوکاژ استفاده می‌شوند.
سند بنیادی (مصادره‌ای): سندی که سابقه مصادره توسط دستگاه‌های خاص را دارد.
شاه تیر: تیرهای اصلی سقف که بار تیرهای فرعی را به ستون منتقل می‌کنند.
شناژ افقی سقف (تای بیم): شناژی که در دهانه‌های بلندتر از ۴ متر اجرا می‌شود و به یکپارچگی سقف کمک می‌کند.
شمشه: پروفیل صاف برای گچ‌کاری (آلومینیوم) یا سیمان‌کاری (آهن).
شاقولی کردن دیوار: کنترل قائم بودن دیوار یا ستون‌ها.
شمع بتنی درجا: بخشی از فنداسیون که بار را به لایه مقاوم زمین منتقل می‌کند.
شمشیری پله: سطح شیبدار بین طبقات که پله‌ها روی آن نصب می‌شود.
طاق ضربی: سقف قدیمی با آجر فشاری و ملات گچ و خاک.
عرض پله: فاصله بین دو گونه پله که معمولاً حداقل ۱۱۰ سانت است.
فضاهای مشاع: بخش‌هایی از ساختمان که مالکیت آنها بین همه مالکان مشترک است.
فارسی برکردن: برش دادن لبه سنگ یا سرامیک با زاویه ۴۵ درجه.
فلاشینگ: درپوش روی دیوار جانپناه یا دست انداز پنجره.
فوم بتن: مخلوط سبک و متخلخل سیمان، آب و فوم برای کفسازی داخلی.
قالب کنج: قالب‌هایی که در محل کنج‌ها استفاده می‌شوند.
قفل و بست دیوار (پیوند): آرایش چیدمان آجرهای فشاری در دیوارها.
قرنیز: سنگ یا سرامیک پایین دیوار داخلی که معمولاً ۱۰ سانت ارتفاع دارد.
قپان: شاخص‌هایی برای کنترل شاقولی دیوارها از بام تا سقف.
قلم بندکشی: وسیله فلزی انعطاف‌پذیر برای بندکشی نماهای آجری یا سنگی.
کفراژ: قالب‌بندی مقاطع بتنی و داربست‌بندی حجمی برای استقرار قالب‌ها.

کَوَل: قطعات بتنی پیش ساخته به شکل گرد یا بیضی که همزمان با حفاری چاه توسط مقنی داخل چاه قرار می گیرد تا از ریزش دیواره چاه جلوگیری نماید.
کناف: به سقفهای پیش ساخته گچی کناف گفته می شود اما در اصل اولین قطعات پیش‌ساخته گچی وارداتی هستن که قابل استفاده در دیوار و سقف کاذب می باشد.

کُرُم بندی: نوارهای منظم روی دیوار قبل از پلاستر یا گچ و خاک برای داشتن سطح یکنواخت.
کُرپی: قطعه فلزی رزوه‌دار برای اتصال پوشش سقف‌هایی مثل ایرانیت و ساندویچ پنل روی سقف‌های شیب‌دار.
کله راسته: نوعی پیوند آجر در دیوار آجری که یک آجر طولی و بعدی عمود بر دیوار اجرا می‌شود.
کُنج یا نبش: محل برخورد دو سطح عمود بر هم.
کنج پخ دار: قالب‌هایی که لبه کنج را با پخ (شیب) می‌سازند تا تیزی لبه کم شود.
کلاهک در: قسمت بالای چارچوب در، زیر نعل درگاه که بعضاً حذف می‌شود.
کف پله: محل قرار گرفتن کف پا روی پله؛ حداقل اندازه طبق مقررات ۲۸ سانتیمتر است.
گونه (بغل) پله: سطح جانبی پله بین کف، پیشانی و شمشیری.
گزارش تخلف: گزارش مهندس ناظر درباره تخلفات ایمنی یا فنی به مراجع مربوطه.
گزارش مرحله‌ای: گزارش‌های الزامی مهندس ناظر که به مراجع صدور پروانه تحویل می‌شود.
گودبرداری: خاکبرداری پایین‌تر از تراز زمین طبیعی برای اجرای فنداسیون.
لچکی: قطعه فلزی اتصال مهاربندها به تیر و ستون فلزی.
لابی: فضای بین ورودی اصلی طبقه و در واحد.
لاریز: قفل و بست بین بلوک‌ها که باعث عقب‌نشینی بلوک‌های انتهایی در رج می‌شود.
لیسه‌ای کردن: صاف و صیقل دادن سطح بتن با ماله فلزی.
لقمه (اسپیسر): فاصله‌نگهدار پلاستیکی یا بتنی برای تنظیم فاصله آرماتور و قالب.
ملات ماسه سیمان: ملات پرمصرف از ماسه و سیمان (نسبت ۱ به ۶) برای دیوارچینی و پلاستر.
منهول: دریچه بازدید یا محل اتصال چند شبکه در سیستم فاضلاب.
میلگرد ریشه: میلگردی که برای اتصال میلگردهای طولی با طول محدود داخل مقطع قرار می‌گیرد و باید حداقل طول اورلب داشته باشد.

میلگرد رکابی: میلگردهای عرضی به شکل U که برای مقاومت در برابر نیروهای برشی استفاده می‌شوند.
مهره رگلاژ: مهره‌ای که زیر بیس پلیت بسته می‌شود تا تراز بیس پلیت ثابت بماند و بالا و پایین نرود.
مشرفیت: وقتی ساختمان‌های مجاور به دلایل مختلف مثل بازشو یا تخلف در ساخت، دید به داخل ملک همسایه داشته باشند.
مرجع صدور پروانه: سازمانی که پروانه ساخت ساختمان را صادر می‌کند؛ مثلاً شهرداری در شهرها یا بنیاد مسکن در روستاها.
مهتابی (تراس): سطح روبازی که معمولاً بخشی از سقف طبقه زیرین است.
میلگرد ممان منفی: میلگرد آجدار خمیده که برای مقاومت در برابر لنگر منفی در اتصال تیرچه به تیر استفاده می‌شود.
میلگرد طولی: میلگردهای اجرا شده به صورت طولی در مقاطع بتنی که انتها باید خم یا مهار شوند.
میلگرد: پروفیل ساده یا آجدار که در ساختمان‌سازی استفاده می‌شود.
ملات گچ و خاک: ملات هوایی زیرین گچکاری، مخلوط گچ، خاک رس الک شده و آب.
مواد مضاف بتن: موادی که به بتن اضافه می‌شوند برای خواص خاص مثل زودگیر یا دیرگیر شدن، بدون کاهش مقاومت.
ناودانی: پروفیل U شکل که در ساختمان‌های فلزی به صورت نورد شده یا خم شده کاربرد دارد.
نمای آستر رویه سیمانی: نوعی نما با دو لایه ملات (ماسه سیمان و خاک سنگ با سیمان) که معمولاً در نمای فرعی استفاده می‌شود.

نراد: آجر یا مصالحی که به عرض خود (کوتاه‌تر) روی زمین یا روی رج دیوار قرار گرفته باشد.
نمای جذب: سنگ نما که قطعات سنگ به هم چسبیده و بدون فاصله اجرا می‌شوند.
نمای بنددار: نما با فاصله بین قطعات که این فواصل با ملات بندکشی پر می‌شوند.
نشمین تیر: محل قرارگیری تیرهای سقف.
نمای شسته: رویه نمای سیمانی با سیمان سفید، خاک سنگ و سنگدانه‌های رنگی.
نورگیر: فضایی برای تامین نور در جبهه‌ای از ساختمان که به نور طبیعی دسترسی ندارد.
نوسازی: تخریب کامل ساختمان قدیمی و ساخت بنای جدید با نقشه و پروانه جدید.
وال پست قائم: عضو قائم (فلزی یا بتنی) برای تقسیم دیوارهای طولانی (بیش از ۴ متر) و مهار دیوار.
وال پست افقی: عضو افقی (فلزی یا بتنی) برای تقسیم دیوارهای بلند (بیش از ۳.۵ متر) و مهار دیوار.
ویبره کردن: تخلیه هوا از بتن تازه با استفاده از ویبراتور برای متراکم کردن بتن.
هشته گیر: نوعی پیوند در دیوارهای متقاطع که قانونگذار توصیه به عدم استفاده از آن کرده است.
هره چینی: چیدن آجر به شکل مورب، معمولا در آخرین رج دیوار برای قفل کردن دیوار به زیر سقف.
یک رجی کردن: اجرای یک رج آجر برای تعیین پلان و جلوگیری از خسارت در مواقعی که باید دیوارها بعدا تغییر یا تخریب شوند.
یوغ: قطعه فلزی ۹۰ درجه که پشت بند قالب ستون می‌بندند تا قالب در زمان بتن‌ریزی تغییر شکل ندهد.

جمع بندی

در صنعت ساخت‌وساز، آشنایی با اصطلاحات فنی و اجرایی برای مهندسان، پیمانکاران و حتی کارفرمایان ضروری است که دانستن آن‌ها باعث درک بهتر فرآیندهای اجرایی و هماهنگی بیشتر بین اعضای تیم پروژه می‌شود. این دانش به شما کمک می‌کند تا در جلسات فنی و هنگام اجرای پروژه‌ها با اطمینان بیشتری عمل کنید. اگر می‌خواهید صفر تا صد اجرای ساختمان را یاد بگیرید و با تمامی اصطلاحات و مفاهیم کاربردی در ساخت‌وساز آشنا شوید، دوره فنون اجرای ساختمان برای شما طراحی شده است. این دوره اولین دوره جامع اجرای ساختمان است که تمامی مباحث موردنیاز در اجرا، نظارت و کنترل پروژه را به‌صورت کامل و کاربردی پوشش می‌دهد