نحوه محاسبه شیب و تعداد راه پله بتنی

راه پله ساختمان یکی از فضاهایی است که لازم است مهندسین ناظر و مجری و حتی سازندگان ساختمان در خصوص کنترل، اجرا، ابعاد پله استاندارد و نیز حساسیت‌های راه پله در ساختمان اطلاعات کافی داشته باشند. در غیر اینصورت اجرای نادرست یا عدم رعایت ابعاد و اندازه‌های این فضا، می‌تواند در زمان دریافت پایانکار ایشان را دچار چالش‌های سنگینی کرده و درگیر پرداخت خسارات مالی زیادی کند. راه پله‌ها عموماً تا بالاترین سقف ساختمان (بام) ادامه می‌یابند؛ مگر طبق بند 4-5-1-7-7 که اشعار می‌دارد «در بام‌هایی که شیب تندتر از 33 درصد و یا بام‌هایی که هیچگونه استفاده‌ای ندارند، که دسترسی از طبقه آخر از طریق دیگر امکانات مانند نردبام مجاز است».

در این مقاله چه موضوعاتی بررسی خواهد شد:

• تعداد پله
• ابعاد استاندارد راه پله
• شیب استاندارد راه پله
• اندازه کف پله
• حجم پله
• بازو پله
• چشم پله
• محاسبه طول راه پله
• نحوه تعیین عرض راه پله
• محاسبه ارتفاع بین راه پله و سقف
• محاسبه ارتفاع سرگیر راه پله
• محاسبه زاویه شمشیری راه پله
• نحوه محاسبه شیب راه پله بتنی

تعداد پله

جهت طی کردن اختلاف ارتفاع بین دو طبقه، لازم است این اختلاف ارتفاع به اجزاء کوچکتر تقسیم شود که قابل پیمایش راحت توسط بهره‌برداران آن ساختمان باشد. به مسیر پیمایش این اختلاف ارتفاع، راه پله و اجزاء تشکیل‌دهنده آنرا پله می‌نامند. میزان اختلاف ارتفاع میان طبقات ساختمان و نیز ارتفاع هر پله، مشخص‌کننده تعداد پله‌ها در هر طبقه خواهد بود. بر این اساس نحوه محاسبه تعداد پله در هر طبقه برابر است با: اختلاف ارتفاع بین کف تمام شده طبقه پایین تا کف تمام شده طبقه بالا تقسیم بر ارتفاع یک پله. با ثابت بودن ارتفاع پله‌ها، در طبقات با ارتفاع بیشتر تعداد پله‌ها زیادتر و بالعکس در طبقات با ارتفاع کمتر نیز تعداد پله‌ها کمتر خواهد بود.

ابعاد استاندارد راه پله

ابعاد راه پله تابعی است از تعداد بازوهای راه پله، عرض کف پله، ارتفاع پله، حجم پله، چشم پله، پاگرد یا استراحتگاه، طول پله. اما برای اینکه مفهوم کلی ابعاد استاندارد راه پله را بشناسید لازم است تا مفهوم هر یک از موارد فوق را بدانید.

بازوی پله

هر راه پله با توجه به حجم پله در نظر گرفته شده می‌تواند از تعدادی بازوی پله تشکیل شده باشد. مثلا در یک پله چهار طرفه، 4 عدد بازوی پله وجود داشته، در ضمن هر بازوی پله تشکیل شده از حداقل 3 پله است.

پله 4 طرفه با 4 بازو

اندازه کف پله

دو طرف هر شمشیری یک گونه پله یا بغل پله وجود دارد که فاصله بین دو گونه پله در یک بازوی پله یا یک شمشیری عرض پله یا کف پله است.

بغل پله یا گونه پله

کف پله

 نحوه تعیین عرض راه پله

محاسبه طول و عرض راه پله متناسب با قوانین و مقررات تعیین می‌شود. مطابق با بند 4-5-1-7-3 مبحث چهارم مقرات ملی، حداقل عرض راه پله الزامی، بر حسب نوع و بار تصرف و متناسب با تعداد استفاده‌کنندگان تعیین می‌شود. اما در هر صورت پله‌هایی با عرض مفید کمتر از 110 سانتیمتر و پلکان‌ دارای پاگردی که عموم از آن استفاده کنند با عرض مفید کمتر از 240 سانتیمتر مجاز نیست؛ مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه‌ای دیگر تعیین شده باشد. همچنین قانونگذار در مبحث فوق‌الذکر، حداقل عرض یا شعاع پاگرد را مساوی عرض پله دانسته است. یعنی حداقل عرض پاگردها مساوی عرض پله باشد.

ارتفاع پله

به فاصله عمودی بین دو کف پله متوالی، ارتفاع پله گفته می‌شود. ارتفاع پله دارای محدودیت‌های ابعادی است که بر اساس کاربری ساختمان تغییر می‌کند. ارتفاع پله بین  12 تا 20 سانت متغیر است که راحت‌ترین ارتفاع از لحاظ پیمایش یا ارتفاع استاندارد پله، 14 سانت است. در ساخت و ساز شهری و بر اساس مبحث 4 مقررات ملی ساختمان، حداکثر ارتفاع پله 18 سانت است که عموماً این اندازه 20 سانت در نظر گرفته می‌شود. هر چه ارتفاع پله کمتر باشد، پیمایش مسیر پله راحت‌تر و تعداد پله بیشتر خواهد بود.

حجم پله

به ضخامت سقف زیر یک ردیف پله در هر شمشیری به اضافه نازک کاری آن ( در حدود 4 سانتیمتر ) حجم پله گفته می‌شود. این فضا در ساختمان‌های بتنی برابر ضخامت دال بتنی و در سازه‌های فلزی برابر ضخامت تیر آن به علاوه 4 سانت نازک کاری آن خواهد بود.

فضای باکس راه پله

باکس راه پله

به فضایی که مجموعه راه پله در آن اجرا می‌شود، باکس راه پله گفته می‌شود. ابعاد و اندازه این فضا تابعی است از اندازه عرض پله و تعداد بازوهای پله.

چشم پله

به فاصله بین دو بازو پله، چشم پله گفته می‌شود که این اندازه در کمترین حالت 10 سانت است که در پله‌های دو طرفه ایجاد می‌شود.

بر اساس ضوابط آتش‌نشانی جهت جلوگیری از ایجاد دودکش در باکس راه پله، بهتر است چشم پله حذف شود؛ اما بدلیل اینکه راه پله‌های دو طرفه فضای زیادی را اشغال می‌کنند یا با توجه به محدودیت‌های معماری، همچنان در ساخت و ساز شهری شاهد اجرای راه پله‌های 3 و 4 طرفه و بالطبع ایجاد چشم پله هستیم.

چشم پله در راه پله 3 طرفه

پاگرد یا استراحتگاه پله

پاگرد راه پله به سطحی گفته می‌شود که بعد از طی کردن یک ردیف پله به آن قدم می‌گذاریم و به جهت ادامه حرکت در مسیر پله‌ها نیاز به چرخش 90 یا 180 درجه است. در واقع این فضا به جهت استراحت افراد بعد از طی کردن پله‌ها است و به همین دلیل به آن استراحتگاه نیز گفته می‌شود. طبق بند 4-5-1-7-5 مبحث چهارم مقررات ملی، حداکثر تعداد پله‌های بین دو پاگرد در ساختمان‌های مورد استفاده افراد دارای معلولیت و کم توانان جسمی حرکتی باید 12 پله باشد. عرض پاگرد می‌بایست برابر با عرض پله در نظر گرفته شود و به لحاظ ضوابط مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، می‌بایست در تراز طبقه و در دو طرف درب ضد حریق هر طبقه لازم است یک پاگرد اجرا شود که عرض آن می‌بایست برابر عرض پله باشد.

محاسبه طول راه پله

به تصویر افقی کف پله‌های موجود در یک بازوی پله منهای کف پله آخر (کف پله‌ای که با پاگرد همسطح می‌شود) طول پله گفته می‌شود. یعنی در صورتیکه در یک بازوی پله یا یک شمشیری تعداد 10 عدد کف پله 30 سانتی وجود داشته باشد، طول پله در این بازو برابر 270 سانتیمتر خواهد بود.

سانتیمتر 270 = 30 * 9

طول پله در یک بازو با 3 پله

شیب استاندارد راه پله

اما یکی از مشکلاتی که مهندسین ناظر و مجری در کنترل و اجرای راه پله‌ها داشته و بعضا نیز به دلیل عدم رعایت آن دچار مشکلات حقوقی با مالک می‌شوند، بحث شیب استاندارد راه پله است. به صورت تقریبی می‌توان گفت شیب استاندارد راه ‌های بتنی بین 30 تا 35 درجه با خط افق است. بنابراین شیب راه پله تابعی است از اختلاف ارتفاع و طول پله.

نحوه محاسبه زاویه شمشیری راه پله بتنی

با توجه به تعاریف گفته شده در بالا، متوجه شدیم که راه پله مسیری است که دو طبقه در ارتفاع را به هم متصل می‌کند و نیز دانستیم که هر چه اختلاف ارتفاع طبقات کمتر، ابعاد باکس راه پله بزرگتر و ارتفاع پله کمتر باشد، شیب راه پله ملایم‌تر خواهد بود. و به همین ترتیب هر چه ارتفاع پله بیشتر و اندازه کف پله کوچکتر باشد، شیب پله بیشتر خواهد بود.

نحوه محاسبه شیب راه پله بتنی

در محاسبه پله و ابعاد آن، توجه به تمامی فاکتورهای گفته شده ضروری است. به عنوان مثال : اگر ارتفاع پله 18 سانت و اندازه کف پله 30 سانت و تعداد پله موجو در بازو 8 عدد باشد، می‌توان گفت شیب راه پله برابر با:

شیب راه پله

محاسبه ارتفاع سرگیر راه پله

یکی دیگر از مواردی که می‌تواند موجب عدم صدور پایانکار و یا پرداخت جریمه به کمیسیون ماده صد شود، عدم رعایت ارتفاع سرگیر پله است. ارتفاع سرگیر پله به فاصله عمودی کف پله تا سقف طبقه بالا یا دال راه پله بالا گفته می‌شود. که بر اساس مبحث چهارم مقررات ملی، این اندازه نباید کمتر از 205 سانتیمتر باشد. بند 4-5-1-7-6 – حداقل ارتفاع غیر سرگیر پله‌ها و پاگردهای آنها در تمام طول مسیر 2.05 متر است که از لبه هر کف پله اندازه‌گیری می‌شود.

کنترل ارتفاع سرگیر راه پله

فرمول محاسبه تعداد پله

همانطور که گفته شد برای اتصال دو سطح یا دو طبقه با اختلاف ارتفاع، می‌بایست راه پله اجرا شود.  درنتیجه اولین گام برای محاسبه تعداد پله، تعیین اختلاف ارتفاع بین دو طبقه یا نیم طبقه است.

به طور مثال: وقتی اختلاف ارتفاع بین دو طبقه 360 سانتیمتر باشد، تعداد 20 عدد پله 18 سانتی می‌بایست در این طبقه اجرا شود. اما نکته اینجاست که عموما این اختلاف ارتفاع به این صورت عدد رُندی بدست نمی‌آید و معمولا ارتفاع پله‌ها را 20 سانتی یا 18 سانتی اجرا می‌کنند. البته یکی دیگر از دلایل اجرای پله‌های 20 سانتی، کمتر شدن تعداد پله‌ها و درنتیجه صرفه‌جویی در هزینه‌ها است. پس از تعیین ارتفاع پله باید کف پله را از فرمول زیر محاسبه کنیم:

اگر ارتفاع پله یعنی h برابر 18 سانتی‌متر باشد:

ارتفاع پل= h  ، کف پله=b

فرمول محاسبه کف یا ارتفاع پله مطابق با مبحث چهارم

h + b = 63~65

b = 28 cm حداقل عرض کف پله

با مشخص بودن ارتفاع پله و جایگذاری آن در فرمول بالا، می‌توان اندازه کف پله را محاسبه کرد، که مطابق مبحث چهارم مقررات ملی این اندازه نباید کمتر از 28 سانتیمتر شود.

نویسنده: مهندس علی بهرامیان بذل

علی بهرامیان هستم.مجری، ناظر و محقق مباحث حقوقی و فنی ساختمان سازی و همیشه از آگاهی دادن و ارائه محتوای کاربردی به دیگران لذت می‌برم.