مهمترین ضوابط نظارت بر آسانسور ویژه ناظرین پنج گانه

نظارت بر اجرای آسانسور وظیفه کدام ناظر هست؟
امروزه با توجه به افزایش ارتفاع ساختمان‌ها و بالا رفتن سن بهره‌برداران، آسانسور به‌عنوان یکی از الزامات اصلی ساختمان به شمار می‌آید و این موضوع تا جایی پیش رفته که ساختمان‌های حتی با تعداد طبقات کم ( 2 طبقه ) و بدون آسانسور در زمان خریدوفروش با مشکل مواجه می‌شوند و اغلب سازندگان در همان ابتدای کار در نقشه‌های خود آسانسور را در نظر می‌گیرند.
اما متاسفانه در تخلفات ساختمانی مربوط به آسانسور یا حوادث سقوط آسانسور، شاهد آن هستیم که نام مهندسین ناظر نیز به‌عنوان یکی از مقصرین این پرونده‌ها در محاکم قضایی مطرح می‌شود.
در اغلب این پرونده‌ها که منجر به طرح دعوای حقوقی یا کیفری در محاکم قضایی از جانب سازنده یا فرد آسیب‌دیده می‌شود، یکی از متهمین پرونده مهندسین ناظر ساختمان هستند که می‌بایست در زمان اجرا و در موعد مقرر در این خصوص اظهار نظر کرده و گزارش تخلف ارائه می‌دادند.
در این مقاله به شرح وظایف مهندسین ناظر سازه، معماری، نقشه‌بردار، تاسیسات برقی و مکانیکی در خصوص آسانسور خواهیم پرداخت.

دوره جامع نظارت ساختمان فنون عمران

ضوابط مرتبط با آسانسور:

سازمان نظام‌مهندسی بر اساس مبحث دوم مقررات ملی ساختمان و نیز قانون نظام‌مهندسی، توسط مهندسین ناظر و بر اساس ضوابط مندرج در مبحث 15 مقررات ملی ساختمان، به‌عنوان متولی اصلی کنترل و اجرای صحیح آسانسور در ساختمان هست. اما از سوی دیگر سازمان ملی استاندارد نیز بر اساس مصوبه‌ای که در شورای عالی استاندارد مصوب گردیده است به‌صورت موازی با سازمان نظام‌مهندسی ساختمان، مسئولیت کنترل آسانسور و صدور استاندارد آسانسور را بر عهده دارد. هرچند که سازمان استاندارد در پایان کار و بعد از اتمام مراحل اجرای ساختمان واردشده و تنها در خصوص نحوه کارکرد و نوع موتور و سایر لوازم جانبی آسانسور نظر می‌دهد.
پس مبحث 15 مقررات ملی ساختمان، استانداردهای 3548،1-6303، 2 – 6303، 7985 الی 7988، 13971، 13975، 13477، 8060، 13472 به‌عنوان الزامات قانونی‌ای هستند که در نظارت و کنترل آسانسور باید توسط سازمان‌ها و افراد مسئول مدنظر قرارگرفته و استاندارد و تائید آسانسور باید بر اساس آن‌ها صادر گردد.

وظایف مهندسین ناظر بر سازه آسانسور:

همان‌طور که قبلا هم گفته‌شده، مسئولیت مهندسین ناظر از زمان صدور پروانه ساختمان شروع می‌شود؛ یعنی نظارت ساختمان یک نظارت مستمر است نه نظارت مرحله‌ای.
در همین راستا وظایف هر یک از مهندسین ناظر را در مراحل مختلف اجرای آسانسور بررسی می‌کنیم:
ا) جانمایی چاهک آسانسور در مرحله فونداسیون
اولین و مهم‌ترین مرحله از اجرای ساختمان که چاهک آسانسور هم بخشی از آن است، جانمایی فونداسیون روی زمین هست. مهندسین ناظر سازه، معمار و نقشه‌بردار موظف هستند در مرحله اجرای فونداسیون، از جانمایی چاهک و انطباق ابعاد و موقعیت آن با نقشه‌های مصوب اطمینان حاصل نمایند و در صورت عدم انطباق یا وجود مغایرت، این موضوع را گزارش کرده و مرجع صدور پروانه را موظف نمایند که مالک را ملزم به اصلاح تخلف فوق‌الذکر قبل از اجرای بتن فونداسیون نماید.

در جانمایی چاهک آسانسور باید دقت شود که ابعاد آن کوچک یا جابجا نشود، چون بعد از اجرای ساختمان برای اصلاح این موارد تخلف هزینه‌های سنگینی باید خرج شود که در برخی موارد نیز این تخلفات قابل اصلاح نخواهند بود.

2) اجرای بازشوی آسانسور در سقف طبقات

بعد از اطمینان از جانمایی چاهک در فونداسیون، می‌بایست در مرحله اجرای سقف‌های طبقات دقت شود که محل بازشوی آسانسور در سقف دقیقا در راستای چاهک باشد.
کنترل این موضوع نیز در طبقات وظیفه مهندسین ناظر معمار و نقشه‌بردار هست که به آن کنترل هم‌راستایی بازشوی سقف گفته می‌شود.
کنترل هم‌راستایی می‌تواند توسط دوربین نقشه‌برداری یا شاقول بنایی هم انجام شود.
اما در همین مرحله می‌بایست ابعاد بازشوی آسانسور نیز توسط ناظر سازه و معمار کنترل شود و در صورتیکه تخلف ابعادی وجود داشته باشد مثلا ابعاد آسانسور کوچک‌شده باشد، مهندس ناظر سازه باید تخلف سازه‌ای و ناظر معمار باید تخلف ابعادی را گزارش نمایند.

3) اجرای قطعات مدفون از قبیل قلاب آسانسور، بلیت‌های اتصال شاسی در طبقات

هم‌زمان با اجرای سقف‌ها و بتن‌ریزی آن، مهندسین ناظر و مجری ساختمان باید قطعات مدفون در بتن مانند بلیت‌های اتصال شاسی آسانسور در تراز سقف طبقات و قلاب آسانسور را که در سقف خرپشته اجرا می‌شود، کنترل و یادآوری نماید تا بعد از بتن‌ریزی دچار مشکل ایجاد نشود.

4) آرماتوربندی و بتن‌ریزی دال کف و بالای چاه آسانسور و نصب بلیت‌های اتصال شاسی در کف چاهک
مهندس ناظر سازه می‌بایست آرماتوربندی و قالب‌بندی و بتن‌ریزی کف و سقف چاه آسانسور را مطابق بر نقشه‌های مصوب و طراحی مهندس طراح نظارت نماید. اما در دال سقف برای عبور کابل‌های آسانسور می‌بایست غلاف‌هایی اجرا شود که حتما باید با هماهنگی شرکت نصاب آسانسور و ناظر سازه انجام شود. همچنین بلیت‌های کف چاهک آسانسور نیز باید مطابق با نقشه‌های مصوب سازه و هماهنگی ناظر سازه و شرکت نصاب آسانسور اجرا شود.

5) شاسی کشی آسانسور

 شاسی آسانسور که اسکلت فلزی‌ای هست که ریل‌های حرکت کابین و سایر الحاقات آسانسور به آن متصل خواهند شد بسیار اهمیت دارد و مهندسین ناظر سازه و معمار باید آن را کنترل نمایند. برخی از مهندسین بر این نظرند که کنترل شاسی و اتصالات و جوشهای شاسی آسانسور نیز بر عهده بازرس آسانسور اما با توجه به دلایل زیر مهندسین ناظر سازه موظف به کنترل شاسی می‌باشند:
1 ) وجود نقشه‌های شاسی کشی آسانسور و اتصالات آن در نقشه‌های مصوب سازه
2 ) پرونده‌های محکومیت مهندسین ناظر و رویه قضایی قضات در این خصوص
3 ) حضور بازرس آسانسور پس از اتمام مراحل ساخت و زمانی که هیچ دسترسی‌ای به شاسی و اتصالات آن نمی‌باشد.

اما مهندسین ناظر معمار نیز در مرحله شاسی کشی باید بر ابعاد تمام‌شده داخل شاسی نظارت کنند تا با ابعاد استاندارد برای کابین آسانسور مطابق با نقشه‌های معماری مغایرت نکند.
همچنین شاقول بودن شاسی کشی بسیار مهم است چون در صورت عدم شاقولی، احتمال سقوط کابین و عمل نکردن پاراشوت‌ها وجود خواهد داشت.

 6) دیوارچینی چاه آسانسور

پس از شاسی کشی آسانسور و اجرای ضدزنگ روی آن که باید توسط ناظر سازه کنترل شود (مطابق مبحث دهم مقررات ملی که اشاره دارد تمام مقاطع فولادی مورداستفاده در ساختمان بایستی از پوسیدگی در مقابل رطوبت مراقبت شوند ) نوبت به اجرای دیوارهای پیرامون چاه آسانسور می‌رسد. در این مرحله وظیفه نظارت بر عهده ناظر معمار و تأسیسات برق و مکانیک بوده و باید دقت نمایند:
الف ) ضخامت دیوارهای آسانسور باید 20 سانتی اجرا شود. ( بند 4-9-1-1 مبحث چهارم )
نکته: اجرای عایق حرارتی و صوت در خصوص بخشی از دیوار آسانسور که با واحد مشترک است می‌بایست طبق مبحث 19 رعایت شود.
ب ) جدار داخلی دیوارها حتما با مصالحی اندود شوند که در زمان بهره‌برداری از آسانسور، امکان ریزش مصالح بر روی کابین نباشد. مثلا اگر قرار است در این جداره پلاستر سیمان اجرا کنید حتما باید سطح آن لیسه‌ای شود.
همچنین طبق دستورالعمل سازمان استاندارد می‌بایستی جدار داخلی رنگ‌کاری نیز شود که توصیه می‌شود از رنگ‌های روشن در این جدار استفاده نمایید.
پ ) به‌هیچ‌عنوان از چاه آسانسور برای عبور لوله‌های تأسیساتی یا کابل‌های برق به‌غیراز سیم و کابل مربوط به آسانسور و روشنایی داخل چاه استفاده نشود. ( بند 15-2-2-3-5 مبحث پانزدهم )

7) نصب درب‌ها و نازک‌کاری داخل و خارج چاه آسانسور

حتما دقت شود درب ورودی آسانسور با عرض مناسب با کاربری آن نصب شود. به‌هیچ‌عنوان در داخل چاه آسانسور نباید برجستگی‌هایی وجود داشته باشد که در زمان حرکت کابین داخل چاه با آن برخورد نماید.
نکته 1: بهتر است در زمان اندود کردن دیوارهای داخل چاه آسانسور در قسمت زیرین درب‌های ورودی، این قسمت را حدودا 3 cm فرورفته تر در نظر بگیرید در غیر این صورت برای جلوگیری از نفوذ آب‌های سطحی حاصل از نظافت راه‌پله‌ها که به داخل چاه آسانسور نفوذ می‌کنند و باعث تخریب اندود دیوار در این قسمت‌ها می‌شوند باید، زیر درب طبقه بالا تا روی درب طبقه پایین با ورق فلزی به عرض درب ورودی آسانسور پوشانیده شود.
نکته 2: مهندسین ناظر معمار حتما دقت کنند که کف اتاق آسانسور نباید توسط مصالح صاف و لغزنده پوشانده شود در غیر این صورت مجبور به اصلاح آن خواهیم بود.

نکته 3: مهندسین ناظر مکانیک دقت داشته باشند که حتما دریچه تهویه اتاق آسانسور را در نظر بگیرند؛ و این دریچه حتما باید دارای توری باشد که از ورود پرندگان به داخل اتاق جلوگیری نماید.

8) نصب و راه‌اندازی آسانسور

تا اینجا در مورد اجرای چاه آسانسور و ملزومات آن صحبت شد که می‌توان گفت عدم توجه به این بخش می‌تواند موجب تحمیل هزینه‌های اضافی به پروژه شود.
اما بعد از اتمام این مراحل نوبت به نصب و راه‌اندازی آسانسور می‌رسد که این بخش توسط اکیپ‌های تخصصی و شرکت‌های صلاحیت‌دار انجام‌شده و بازرسی آن نیز عموماً توسط بازرس استاندارد انجام می‌شود؛ اما بخش‌هایی نیز وجود دارد که لازم است توسط ناظران کنترل گردد. ازجمله:

1. کنترل کابل‌کشی متناسب با نقشه‌های مصوب از تابلوی برق اصلی تا داخل اتاق آسانسور ( ناظر برق )
2. کنترل تابلوی برق آسانسور با نقشه‌های مصوب ( ناظر برق )
3. کنترل اجرای روشنایی داخل اتاق آسانسور ( ناظر برق )
4. کنترل نصب تابلو برق بافاصله قانونی از درب ورودی اتاق ( ناظر برق )
5. کنترل توقف آسانسور در نزدیک‌ترین طبقه هم‌زمان با قطع برق ( ناظر برق )
6. کنترل جهتِ باز شدن درب اتاق آسانسور که باید به سمت بیرون باشد ( ناظر معمار)

همچنین این درب باید از داخل با دستگیره بازشده و از بیرون توسط کلید و باید زبانه قفل این درب را ثابت کنید تا امکان قفل شدن نداشته باشد.

9) مسائل ایمنی مربوط به آسانسور
اهمیت دادن به مسائل ایمنی مربوط به آسانسور از شروع بکار تا پایان کار بسیار مهم و ضروری است. لذا مهندسین ناظر باید مدنظر قرار بدهند که دستور کار در خصوص رعایت موارد ایمنی اعم از مسدود کردن بازشوی آسانسور در زمان فعالیت اکیپ‌های اجرایی مختلف بر عهده مهندس ناظری است که بر کارکرد آن اکیپ نظارت دارد.
به‌طور مثال: اگر یکی از نفرات اکیپ تأسیسات مکانیکی به داخل چاه آسانسور سقوط کند، ناظر مکانیک است که در این خصوص محاکمه خواهد شد.

نویسنده: مهندس علی بهرامیان بذل

علی بهرامیان هستم.مجری، ناظر و محقق مباحث حقوقی و فنی ساختمان سازی و همیشه از آگاهی دادن و ارائه محتوای کاربردی به دیگران لذت می‌برم.