عملیات تخریب ساختمان

عملیات تخریب ساختمان بنابر تعریف ارائه‌شده در دستورالعمل OSHA فرآیند برچیدن، تخریب یا کوبیدن سازه‌های ساختمانی همراه با مصالح به‌کاررفته در ساخت آن‌ها است. طبق تعریف مبحث 12 مقررات ملی ساختمان نیز «هر اقدامی که مستلزم جداکردن مصالح از ساختمان به‌منظور حذف، نوسازی، تعمیر، مرمت و بازسازی تمام یا قسمتی از بنا باشد»، عملیات تخریب نامیده می‌شود؛ که البته منظور از تخریب در مقالۀ پیشِ‌رو، تخریب کامل ساختمان است.

یک ساختمان به دلایل مختلفی تخریب می‌شود، از جمله اینکه عمر مفید آن سر آمده باشد (که دراین‌صورت می‌تواند به تهدیدی برای ساکنان خودِ ساختمان و یا املاک مجاور تبدیل شود)، بخش‌هایی از ساختمان برای بهبود کیفیت و ارزش آن نیاز به بازسازی داشته و یا مالک قصد جایگزینی سازۀ قدیمی با سازه‌ای جدید را داشته باشد. در بسیاری از موارد نیز سازه‌های کوچک برای ساخت سازه‌های بزرگ‌تر تخریب می‌شوند.

عملیات تخریب ساختمان دربردارندۀ بسیاری از خطرات مشابه مرتبط با کار ساختمانی است. بااین‌حال، تخریب به دلیل عوامل ناشناخته‌ای همچون انحراف از طرح اصلی سازه، اصلاحات تأییدشده یا تأییدنشده‌ای که منجر به تغییر طرح اصلی ساختمان شده است، مصالح پنهان در اعضای سازه و نقاط قوت یا ضعف ناشناختۀ مصالح آسیب‌دیده، خطرات بیشتری را به همراه دارد. برای مقابله با این ناشناخته‌ها، همۀ عوامل درگیر در عملیات تخریب ساختمان باید از این نوع خطرات و اقدامات احتیاطی ایمنی برای کنترل این خطرات آگاهی کامل داشته باشند.

ازاین‌رو در مقالۀ پیشِ‌رو از فنون عمران به مرور ضوابط و مسئولیت‌های مرتبط در عملیات تخریب ساختمان‌های بتنی خواهیم پرداخت.

لازم به ذکر است که در مورد ساختمان‌های مربوط به آثار باستانی و میراث فرهنگی، هیچ‌گونه دخل و تصرف در آن‌ها مجاز نیست و هرگونه اقدام در این زمینه باید با کسب مجوز و زیر نظر مقامات رسمی ذی‌صلاح انجام شود.

مجوزهای لازم برای شروع عملیات تخریب ساختمان

براساس تبصرۀ 7 مادۀ 100 قانون شهرداری‌ها، مهندسان ناظر می‌بایست بر انجام عملیات ساختمانی نظارت داشته باشند و انطباق یا عدم انطباق این عملیات را براساس پروانه، نقشه‌های مصوب، مقررات ملی و ضوابط شهرسازی کنترل و نتیجه را به مرجع صدور پروانه و سازمان استان اعلام کنند. ازآنجاکه عملیات تخریب ساختمان نیز مطابق بند 12-1-3-1 مبحث دوازدهم، بخشی از عملیات ساختمانی است، باید تحت نظارت مهندسان ناظر و مجری اجرا شود که دراین‌صورت مجوزهای لازم برای شروع عملیات تخریب شامل پروانه، نقشه‌های مصوب، بیمۀ مسئولیت مدنی کارفرما در قبال کارکنان، قرارداد مجری ذی‌صلاح و مجوز شروع عملیات ساختمانی خواهد بود.

متأسفانه در ساخت‌وساز شهری به دلایل مختلفی همچون تسریع در شروع عملیات اجرایی بعد از دریافت پروانه، حذف اضافه بنای موجود در ساختمان قدیمی و… تخریب ساختمان پیش از صدور پروانه انجام می‌شود که در این‌صورت تنها مجوز لازم برای تخریب را می‌توان بیمۀ مسئولیت مدنی کارفرما دانست.

اقدامات لازم پیش از تخریب ساختمان

پس از دریافت مجوز لازم از مرجع رسمی ساختمان و پیش از شروع عملیات تخریب ساختمان، لازم است 5 گام مهم مدنظر قرار گیرد:

1. پایش ساختمان موجود

در این مرحله لازم است تا با بازدید دقیق از کلیۀ قسمت‌های ساختمانِ در دست تخریب، اقدامات زیر انجام شود:

– شناسایی قسمت‌های خطرناک و قابل ریزش و درصورت‌لزوم، به‌کارگیری اقدامات احتیاطی از قبیل نصب شمع، سپر و حایل و ستون‌های موقت به‌جهت مهار آن قسمت‌ها (به‌خصوص در ساختمان‌هایی که بخشی از آن‌ها بر اثر فرسودگی، سیل، آتش‌سوزی، زلزله، انفجار و… آسیب دیده یا از بین رفته است).

• در این‌گونه موارد هرگاه میزان نیروهایی که باید به شمع اِعمال شود و یا میزان تغییرمکان‌هایی که باید به اجزا داده شود، زیاد باشد و یا ماهیت کار ایجاب کند که مقادیر نیروهای اِعمال‌شده کنترل شوند، باید از جک‌های مجهز به نیروسنج استفاده شود.

– شناسایی مصالح مختلف به‌کاررفته در ساختمان.

– بررسی وجود فاضلاب، مواد خطرناک، مواد شیمیایی سمّی، مواد قابل اشتعال یا انفجاری و رادیواکتیو و غیره.

– بررسی شرایط زهکشی.

– شناسایی امکانات مشترک با ساختمان مجاور، از جمله راه‌پله‌های مشترک یا دیوارهای جداکنندۀ مشترک

• درصورتی‌که ساختمان دارای دیوار مشترک با ساختمان همسایه بود، بهتر است از یک مهندس محاسب درخواست شود تا (پیش از تخریب) میزان مقاومت دیوار همسایه را بسنجد.

– بررسی شرایط تردد عابر پیاده و وسایل نقلیه.

– میزان حساسیت محله باتوجه‌به صدا، گرد و غبار، لرزش و ترافیک.

2. پایش سازۀ ساختمان

بررسی مواردی همچون روش ساخت بنا، سیستم سازه‌ای و شرایط ساختاری زیرزمین‌، مخازن زیرزمینی و یا طاق‌های زیرزمینی و وضعیت ساختمان باید در این مرحله انجام شود.

3. حذف مواد خطرناک و سمّی

اگر مواد خطرناکی مانند مواد معدنی آزبست، آلودگی نفتی و فلزات رادیواکتیو در بررسی سایت تخریب یافت شد، لازم است پیش از تخریب سازه از افراد متخصص برای حذف مواد خطرناک از محل دعوت شود.

4. آماده‌سازی طرح تخریب

عملیات تخریب ساختمان نیازمند یک طرح اولیه است که دربردارندۀ موارد زیر باشد:

– مشخص‌کردن دقیق موقعیت ساختمانِ مورد تخریب؛

– تعیین دقیق فاصلۀ ساختمانِ در معرض تخریب از ساختمان‌های مجاور، خیابان‌ها، ساختمان‌های با حساسیت بالا مانند مدارس و بیمارستان‌ها و تجهیزات و تأسیسات شهری؛

– تعیین سیستم‌های پشتیبانی سازه‌ای؛

– روند تخریب ساختمان شامل توالی دقیق تخریب اعضای سازه و روش تخریب بخش‌های مختلف سازه؛

– شرح کامل اقدامات ایمنی شامل برپایی گذرگاه‌های سرپوشیده، داربست‌ها، سرپوش‌های حفاظتی و تورهای ایمنی؛

– برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری، حمل و دفع نخاله‌های حاصل از تخریب و انتخاب محل مجاز برای انباشتن آن‌ها (باتوجه‌به قانون مدیریت پسماندها)؛

• انباشت مصالح و ضایعات جداشده از ساختمانِ مورد تخریب در پیاده‌رو و دیگر معابر و فضاهای عمومی بدون کسب مجوز از مرجع رسمی ساختمان ممنوع است. چنانچه در محل مورد تخریب، زمین و فضای کافی برای انباشتن نخاله‌ها وجود نداشته باشد، باید آن‌ها را به‌صورت روزانه به مکان مجاز دیگری منتقل کرد.

– زمان موردنیاز برای عملیات تخریب ساختمان.

5. درنظرگرفتن اقدامات ایمنی

– کلیۀ کارگران، ناظران سایت و مهندسان و همچنین اپراتورهای ماشین‌آلات و تجهیزات باید به‌طور کامل و دقیق در مورد خطرات احتمالی در حین کار، روند تخریب، نحوۀ استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) (شامل کلاه ایمنی با پوشش ناحیۀ گردن، دستکش و پوتین و کمربند ایمنی، عینک محافظ و ماسک پلاستیکی که تمام صورت و ناحیۀ چانه را بپوشاند و ژاکت ضدضربه که تا ناحیۀ ران کارگر را پوشش دهد) و روش‌های تخلیۀ اضطراری آموزش ببینند.

عدم استفاده از تجهیزات حفاظت فردی در عملیات تخریب ساختمان

– تمام مواد و مصالح قابل‌اشتعال (مانند چوب، الوار، سوخت و غیره) باید از کارگاه خارج شوند یا در انبارهای مناسب نگهداری شوند؛ مگر اینکه در عملیات تخریب ساختمان مورد استفاده قرار بگیرند.

– تجهیزات آتش‌نشانی باید تا پایان مراحل در محل تخریب مستقر باشند.

– به دلیل تخریب سازه، کارگران با مشکلات زیادی از جمله قرارگرفتن در معرض گردوغبار، مواد شیمیایی، آلودگی صوتی و… روبه‌رو هستند که لازم است تمهیدات موردنیاز برای مقابله با این مشکلات اندیشیده شود (برای مثال می‌توان با آب‌پاشی روی گردوغبار ناشی از تخریب در فواصل زمانی مناسب، تا حدودی از ایجاد مشکلات تنفسی برای افراد حاضر در کارگاه و همچنین مجاوران کارگاه ساختمانی جلوگیری کرد).

اقدامات اولیه در تخریب ساختمان

– قطع کلیۀ انشعابات آب و برق و گاز با اطلاع و همکاری مؤسسات مربوط یا در صورت لزوم سالم‌سازی و محافظت آن‌ها (به‌طوری‌که راه دسترسی به آن‌ها و شیر آتش‌نشانی محفوظ بماند) و نیز گاززدایی واحدهای تهویۀ مطبوع.

زمان و مدت قطع سرویس‌های فوق و شروع عملیات تخریب باید حداقل از یک هفته قبل به اطلاع ساکنان ساختمان‌های مجاور برسد. این اطلاع‌رسانی می‌تواند با استفاده‌از علائم تصویری هشداردهنده، الزام‌کننده و آگاه‌کننده مطابق با مبحث بیستم مقررات ملی ساختمان انجام شود. چنانچه عدم تخریب فوری بنا ایمنی را به خطر اندازد، نیازی به رعایت این محدودیت نیست.

عدم استفاده از علائم هشداردهنده حین عملیات تخریب ساختمان

– محصورکردن ایمن محوطۀ کارگاه مطابق با ضوابط شهرداری‌ها به‌منظور جلوگیری از ورود افراد متفرقه و غیرمسئول به داخل آن.

حصار حفاظتی اطراف کارگاه حین عملیات تخریب ساختمان

• حداقل ارتفاع حصار حفاظتی موقت اطراف کارگاه ساختمانی از کف معابر عمومی و یا فضای مجاور آن باید 190 سانتی‌متر و در فواصل حداکثر 2 متری دارای پایه‌های عمودی باشد. در هنگام شب نیز مرز منطقۀ محصورشده باید با نصب چراغ‌های قرمز و یا علائم مشخص دیگر از قبیل تابلوهای شبرنگ و… مشخص شود.

– جداسازی برقگیر ساختمان مورد تخریب (در صورت وجود) و در صورت لزوم، نصب مجدد آن در نزدیک‌ترین فاصله.

اصول عملیات تخریب ساختمان

اصول عملیات تخریب ساختمان شامل برنامه‌ریزی دقیق، رعایت ایمنی و مدیریت پسماندهاست. این فرایند با ارزیابی سازه و انتخاب روش مناسب تخریب انجام می‌شود و هدف آن کاهش خطرات برای افراد و محیط، و اجرای کار به شکلی کارآمد و پایدار است. در ادامه به برخی نکات مهم در قالب اصول عملیات تخریب ساختمان می‌پردازیم:

– در گام نخست باید تمام شیشه‌های موجود در ساختمان جداسازی و در مکان مناسب دپو شود.

– درها، چهارچوب‌های در و پنجره و نرده‌ها، در راستای استفادۀ بهینه از مصالحی که امکان استفادۀ مجدد دارند، باید جداسازی شود (برای مثال می‌توان از آن‌ها در ساخت سرپوش‌های حفاظتی بهره گرفت).

– تخریب ساختمان همیشه باید از بالاترین سطح شروع و به پایین‌ترین قسمت یا طبقه ختم شود. مگر در موارد خاصی که تخریب به طور یکجا و بااستفاده‌از مواد منفجره در فونداسیون و از راه دور با رعایت کلیۀ احتیاط‌ها و مقررات ایمنی و کسب مجوزهای لازم و یا از طریق کشیدن با کابل و واژگون‌کردن و یا از طریق ضربه‌زدن با وزنه‌های در حال نوسان انجام شود.

– از تخریب قسمت‌هایی از ساختمان که باعث تخریب و ریزش ناگهانی قسمت‌های دیگر ساختمان شود، باید جلوگیری کرد.

– تخریب در هر طبقه باید از بخش‌های طره‌ای مانند تراس و بالکن آغاز شود.

– تخریب باید به‌صورت متعادل انجام شود تا در ساختمان لنگر یا نیرو ایجاد نکند. ازاین‌رو ابتدا باید یک طبقه به‌صورت کامل تخریب شود و سپس به سراغ طبقۀ بعد برویم. اسکلت هر طبقه نیز باید همراه همان طبقه تخریب شود.

– میخ‌های موجود در تیرها و تخته‌های حاصل از تخریب باید بلافاصله به داخل چوب فرو کوبیده و یا بیرون کشیده شوند.

– دیواری که نسبت ارتفاع به ضخامت آن بیشتر از 22 باشد، باید مهاربندی شود؛ مگر آنکه برای ارتفاع بیشتر محاسبه و ساخته شده باشد.

– چنانچه ارتفاع ساختمان مجاور کمتر بود، باید برای جلوگیری از آسیب ناشی از سقوط اشیا برای آن سرپوش حفاظتی مقاوم در نظر بگیریم (این کار نیاز به اجازۀ مالک آن ساختمان دارد).

ایجاد سرپوش حفاظتی حین عملیات تخریب ساختمان

– چنانچه فاصلۀ بنای در دست تخریب از معبر عمومی کمتر از 40 درصد ارتفاع آن باشد، احداث راهروی سرپوشیدۀ موقت در راه عبور عمومی با رعایت مفاد زیر الزامی است:

• ارتفاع راهروی سرپوشیده نباید کمتر از 5/2 متر و عرض آن نیز نباید کمتر از 5/1 متر باشد؛ مگر آنکه عرض پیاده‌روی موجود کمتر از آن باشد که دراین‌صورت، هم‌عرض پیاده‌رو خواهد بود.
• راهروی سرپوشیده باید فاقد هرگونه مانع و دارای نور کافی در تمام اوقات شبانه‌روز باشد.
• سقف راهرو و سایر قسمت‌های آن باید توانایی تحمل هرگونه ریزش و سقوط احتمالی مصالح ساختمانی (با فشار حداقل 700 کیلوگرم بر مترمربع) را داشته باشد.
• لبه‌های بیرونی سقف راهرو باید دارای دیوارۀ شیبداری از چوب یا شبکۀ فلزی مقاوم به ارتفاع حداقل 1 متر باشد. زاویۀ این حفاظ باید نسبت به سقف حداقل 30 و حداکثر 45 درجه به طرف خارج باشد.
• در صورت استفاده از تخته‌های چوبی در سقف راهرو، باید ضخامت آن‌ها حداقل 5 سانتی‌متر باشد و به‌گونه‌ای در کنار هم قرار گیرند که از ریزش مصالح ساختمانی به داخل راهرو جلوگیری کند. استفاده از مصالح غیرمقاوم مانند توری سیمی، گونی و ازاین‌قبیل ممنوع است.

تبصره: چنانچه فاصلۀ ساختمان در دست تخریب از معبر عمومی، بیش از این مقدار باشد نیز درصورت تشخیص بازرس ادارۀ کار یا مراجع صدور پروانۀ ساختمان و یا مهندس ناظر، احداث راهروی سرپوشیدۀ موقت ضروری است.

–  در محل‌های ورود و خروج کارگران به ساختمان مورد تخریب باید راهروهای سرپوشیده به طول حداقل 3 متر و عرض نیم متر بیش از عرض در ورودی ساخته شود تا از سقوط مصالح بر روی آنان جلوگیری شود.

احداث راهروی سرپوشیده حین عملیات تخریب ساختمان

– همۀ راه‌های ارتباطی ساختمان مورد تخریب به‌جز پلکان‌ها، راهروها، نردبان‌ها و درهایی که برای عبور کارگران استفاده می‌شوند، باید در تمام مدت تخریب مسدود شوند. همچنین نباید هیچ راه خروجی پیش از اینکه راه دیگر تأییدشده‌ای جایگزین شود، تخریب شود.

– کلیۀ پرتگاه‌ها و دهانه‌های موجود در کف طبقات و سایر قسمت‌ها به استثنای دهانه‌هایی که برای حمل و انتقال مواد و مصالح حاصل از تخریب و یا لوازم کار استفاده می‌شوند، باید به وسیلۀ نرده یا حفاظ‌های مناسب محصور یا پوشانده شوند.

– مصالح ساختمانی و ضایعات حاصل از تخریب نباید به طور سقوط آزاد به خارج پرتاب شوند؛ مگر اینکه تخلیه از داخل کانال‌های مخصوص پیش‌بینی‌شده با قطر 0.5 تا 1 متر انجام شود.

سوراخ تخلیۀ نخاله در عملیات تخریب ساختمان

– اگر فاصلۀ دیوار در معرض تخریب از سوراخ تخلیۀ نخاله کمتر از 3 متر بود، برای جلوگیری از سقوط ناگهانی مصالح، بهتر است روی آن با مصالح مقاوم پوشانده شود. مگر آنکه در طبقات پایین مطلقاً کارگری کار نکند و یا راه‌های ورودی به این طبقات قبلاً مسدود شده باشد.

– پوشش حفاظتی موقت در مورد دهانه‌های باز با ابعاد بیش از 45 سانتی‌متر باید متشکل از تخته یا الوارهای چوبی با قطر حداقل 5 سانتی‌متر باشد.

– کانال‌های چوبی یا فلزی که برای هدایت مصالح به خارج به کار می‌رود، چنانچه بیش از 45 درجه شیب داشته باشد، باید از 4 طرف کاملاً مسدود باشد، به استثنای دهانه‌هایی که برای ورود و خروج مصالح تعبیه شده است.

– دهانۀ خارجی کانال‌های چوبی یا فلزی باید مجهز به دریچه‌ای محکم باشد و در هنگام کار توسط یک نفر کارگر مراقبت شود و در سایر مواقع نیز درِ آن مسدود باشد. همچنین در ابتدای کانال‌های مزبور نیز باید تدابیر و احتیاط‌های لازم برای جلوگیری از سقوط اتفاقی کارگران به داخل دهانۀ ورودی به کار برده شود.

– مصالح و ضایعات ناشی از تخریب نباید روی کف طبقات به صورتی انباشته شوند که از ظرفیت باربری مجاز کف آن طبقه بیشتر باشد. همچنین باید از واردشدن فشارهای افقی ناشی از انبارشدن مصالح و ضایعات به دیوارها نیز جلوگیری شود.

– برای خراب‌کردن و برچیدن دیوارهای نازک و مرتفع و فاقد استحکام کافی به طریق دستی باید از داربست استفاده شود.

– دیوارهایی که برای نگهداری خاک زمین یا ساختمان‌های مجاور ساخته شده‌اند، نباید تخریب شوند؛ مگر آنکه قبلاً آن خاک برداشته شده و یا ساختمان مربوط با شمع و سپر محافظت شده باشد.

– در هنگام تخریب، تردد افراد در طبقات پایین ممنوع است.

– کلیۀ کارگران عملیات تخریب و نیز متصدیان ماشین‌آلات و تجهیزات مربوط باید صاحب صلاحیت و دارای پروانۀ مهارت از ادارۀ کار باشند.

– در پایان هر نوبت کار، باید از پایداری و ایمنی قسمت‌های باقی‌مانده از عملیات تخریب در برابر فشار باد یا ارتعاشات اطمینان پیدا کرد.

تخریب ساختمان بتنی

در تخریب ساختمان بتنی اعم از ساختمان‌های بتنی با سقف تیرچه و بلوک، کامپوزیت و دال بتنی رعایت موارد زیر الزامی است:

– پیش از تخریب ساختمان بتنی مسلح باید تمام تجهیزات، مصالح و سازه‌های غیر باربر اصلی جمع‌آوری و تخریب و به طور ایمن از محیط کارگاه تخلیه شود.

– پیش از تخریب دیوارهای باربر باید از برداشتن هرگونه بار از روی آن‌ها اطمینان یافت.

– در تخریب سقف‌هایی که از بتن پیش‌تنیده یا پس‌کشیده تشکیل شده‌اند، باید توجه کافی به انرژی ذخیره‌شده در کابل‌ها و خطرات احتمالی ناشی از آزادشدن آن شود.

– یکی از نکات مهم هنگام تخریب اسکلت سازه‌های بتنی، آزادشدن میلگردهای تحت فشار است که می‌تواند سبب آسیب‌دیدگی افراد شود.

– درصورتی‌که برای تخریب اعضای سازه‌ای و غیر سازه‌ای، از کابل‌، میل مهار یا طناب‌ استفاده می‌شود، مقاومت آن‌ها باید حداقل چهار برابر نیروی کششی قابل انتظار باشد.

– هیچ یک از اعضا و اجزای سازه‌ای و تجهیزات مورداستفاده در تخریب نباید بیش از دو سوم مقاومت خود بارگذاری شوند.

– سازه‌های بتنی پیش‌ساخته از اعضای بتنی پیش‌ساختۀ متصل به هم ساخته می‌شوند. یکپارچگی این نوع از سازه‌ها به نحوۀ اتصال اعضای آن‌ها به یکدیگر بستگی دارد. بنابراین، باید در تخریب آن‌ها به چگونگی اتصال اعضای سازه‌ای به یکدیگر توجه شود.

انواع روش‌های تخریب ساختمان

روش‌های تخریب ساختمان را می‌توان به دو دستۀ غیرانفجاری و انفجاری تقسیم کرد که در ادامه به شرح آن می‌پردازیم.

• روش‌های غیرانفجاری در عملیات تخریب ساختمان

در این روش‌ها تخریب بااستفاده‌از ابزار مخصوص و بدون به‌کارگیری مواد منفجره انجام می‌شود. ابزارهای مختلفی که در این روش استفاده می‌شوند، عبارتند از:

1. پتک: نوعی چکش دستی کوچک است که برای تخریب دیوارهای کوچک یا تک‌ستون‌ها استفاده می‌شود.

استفاده از ابزارهای دستی همچون پتک به‌عنوان یکی از روش‌های تخریب ساختمان

2. بیل مکانیکی و بولدوزر (Excavators and Bulldozers): ماشین‌آلات بزرگی هستند که به‌عنوان یکی از روش‌های تخریب ساختمان‌های کوچک محسوب می‌شود. همچنین از آن‌ها برای حفاری خاک یا انتقال نخاله به کامیون و غیره نیز استفاده می‌شود. در این روش، ساختمان بااستفاده‌از ابزارهای جانبی مثل سنگ‌شکن یا چکش هیدرولیک که به بیل‌ مکانیکی متصل می‌شوند، از بالا به پایین به قطعات بزرگ تخریب می‌شود و سپس کارگران بااستفاده‌از چکش، پتک و سنگ‌شکن‌های دستی، آن‌ها را به قطعات کوچک‌تر آوار تبدیل می‌کنند.

روش‌های تخریب ساختمان: استفاده از پیکور بیل مکانیکی برای خردکردن بتن

استقرار بیل مکانیکی در مناطق زیر ممنوع است: 1) فاصلۀ 2 متری از لبه‌های ساختمان؛ 2) فاصلۀ 1 متری از لبۀ بازشوها و 3) زیر هر عضو سازه‌ای طره‌ای.

3. گوی تخریب (Wrecking Ball): روش‌های تخریب ساختمان برای ساختمان‌های با ارتفاع بیشتر (6 یا 7 طبقه) کمی متفاوت است. در چنین مواردی به جای بیل مکانیکی یا بولدوزر از جرثقیل‌های حامل گوی تخریب برای انجام عملیات تخریب ساختمان استفاده می‌شود. گوی تخریب، یک توپ عظیم فولادی با وزن حدود 5/5 تُن است که در حالت سکون دارای انرژی پتانسیل گرانشیِ ذخیره‌شده در وزن آن است و پس از رهاشدن از جرثقیل، با آزادشدن وزن، این انرژی به انرژی جنبشی تبدیل و باعث تخریب ساختمان می‌شود. این روش علی‌رغم اینکه سریع و نسبتاً ارزان است، چندان توصیه نمی‌شود، زیرا مسیر توپ فولادی پس از برخورد به سازه قابل کنترل نیست و آوار زیاد، گردوغبار شدید و خطرات ایمنی در پی دارد.

چنانچه از این روش استفاده می‌شود، باید در اطراف محل اصابت وزنه، میدان عملی به عرض 5/1 برابر ارتفاع ساختمان در نظر گرفته شود.

روش‌های تخریب ساختمان: کاربرد گوی تخریب

4. بیل مکانیکی بوم‌ بلند (High Reach Excavators): بیل مکانیکی بوم‌ بلند در تخریب ساختمان‌های بلند، که امکان تخریب با انفجار برای آن‌ها وجود ندارد، استفاده می‌شود. این ابزار برای تخریب ساختمان تا ارتفاع حدود 90 متر کاربرد دارد.

روش‌های تخریب ساختمان: کاربرد بیل مکانیکی بوم بلند

• روش‌های انفجاری در عملیات تخریب ساختمان

دستۀ دوم از روش‌های تخریب ساختمان، روش‌های انفجاری هستند. انفجار، فرآیند استفاده از مواد منفجره برای ازبین‌بردن تکیه‌گاه‌های اصلی ساختمان مانند ستون‌ها، تیرها و دال‌ها است که سبب فروریختن ساختمان از داخل به خارج می‌شود. در این روش، مواد منفجره به ستون‌های ساختمان متصل می‌شوند و پس از انفجار آن‌ها ابتدا ستون‌ها و به دنبال آن، کل سازه فرو می‌ریزد. بسته به نحوۀ سقوط سازه، دو نوع انفجار وجود دارد:

افتادن همچون درخت:

در صورت وجود فضای کافی در کنار ساختمان، مواد منفجره در سطح پایینی ساختمان و در ستون‌های سمتی که رو به فضای خالی قرار دارد، نصب می‌شوند. پس از اینکه انفجار رخ داد، ساختمان همچون درختی به همان سمت سقوط می‌کند. این روش، نوع متداولی از انفجار است و اغلب از کابل‌های فلزی محکم برای کنترل ریزش ساختمان استفاده می‌کنند.

افتادن سر جای خود:

زمانی که فضای آزاد در اطراف ساختمان در دسترس نباشد، از این نوع تخریب استفاده می‌شود. در این روش، مواد منفجره در کف قسمت میانی ساختمان قرار می‌گیرد. مواد منفجره‌ای که برای این روش استفاده‌ می‌شوند، باید بسیار سنگین باشند، زیرا قدرت انفجار باید به حدی باشد که یکباره ساختمان را تخریب کند. در این روش طبقات در اثر فشار و نیروی حاصل از تخریب طبقات بالاتر و نیروی جاذبۀ زمین بر روی هم فرو می‌ریزند.

به‌طورکلی به دلیل ماهیت تخصصی این روش و امکان آسیب به ساختمان‌های همجوار در اثر لرزش زمین، علی‌رغم سرعت بالای آن، در کمتر از یک درصد از پروژه‌های تخریب از آن استفاده می‌شود.

عوامل موثر بر هزینۀ تخریب ساختمان بتنی

براساس تعریف عملیات تخریب ساختمان که در ابتدای مقاله آمد، قرار است حین این عملیات، اجزای مختلف ساختمان از هم جدا شوند، بنابراین هرچه پیوستگی بین این اجزا بیشتر و متراکم‌تر باشند، مدت زمان و هزینۀ تخریب ساختمان بیشتر خواهد بود.

در سازه‌های بتنی، که اسکلت آن‌ها متشکل از میلگرد و بتن است، عوامل زیر می‌تواند تأثیر بسزایی در افزایش هزینۀ تخریب ساختمان داشته باشد:

1. بزرگ‌بودن سایز ستون‌ها و تیرها؛
2. 2. بالابودن سایز میلگردهای مصرفی در ستون‌ها و تیرها؛
3. 3. بالابودن تراکم میلگردهای مصرفی؛
4. 4. نوع اسکلت ساختمان (مثلاً قاب خمشی با دیوار برشی) و
5. 5. تعداد طبقات ساختمان.

مسئولیت مدنی مجری در عملیات تخریب ساختمان

مجری ساختمان باتوجه‌به قاعده‌های لاضرر و تسبیب و نظریۀ ایجاد خطر، مسئولیت سنگینی در بحث اجرای ساختمان و به‌خصوص عملیات تخریب خواهد داشت که در صورت بی‌توجهی به هرکدام، دچار پیامدهای جبران‌ناپذیری خواهد شد.

براساس مادۀ 30  و 132 قانون مدنی و نیز اصل 40 قانون اساسی، مالک حقِّ هرگونه تصرف در ملک خود و بهره‌برداری از آن را دارد؛ مشروط برآنکه به دیگری ضرر نرساند و عدم رعایت مسائل ایمنی، مصداقی از تصرف نامتعارف در ملک دیگران است که باید مورد توجه مجری ساختمان قرار بگیرد.

چنانچه طی عملیات تخریب، هرگونه خسارتی پدید آید، مجری ساختمان، به‌عنوان نمایندۀ فنی مالک در عملیات تخریب (براساس قاعدۀ تسبیب) مسئول جبران خسارت وارده است؛ چراکه آگاه‌بودن او از خطر و عدم مواظبت او (به‌عنوان دو شرط مسئولیت وی براساس مادۀ 333 قانون مدنی) بدیهی دانسته می‌شود و افراد خسارت‌دیده نیازی به اثبات نخواهند داشت.

براساس قواعد عام مسئولیت مدنی، ایجاد خطر قابل پیش‌بینی در معبر، تقصیر است و کسی که آن را ایجاد کرده، مسئول خسارات ناشی از آن است. بنابراین چنانچه مصالح حاصل از تخریب در پیاده‌روها و معابر عمومی به‌گونه‌ای انباشته شود که مانع عبور و مرور یا موجب بروز حادثه شود، می‌توان مهندس مجری را به سبب ایجاد خطر، مسئول دانست. اگر علاقه‌مند به یادگیری تمامی مراحل و فنون اجرای ساختمان به‌صورت حرفه‌ای هستید، دوره تخصصی «آموزش اجرای ساختمان» فرصتی بی‌نظیر برای شماست. این دوره جامع، با ارائه کامل‌ترین سرفصل‌ها، نخستین انتخاب برای آن‌هایی است که می‌خواهند در این حوزه به تسلط کامل برسند.

منابع

– آیین‌نامۀ حفاظتی کارگاه‌های ساختمانی.

– دستورالعمل OSHA، استاندارد سازمان ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا.

– دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان (ویرایش 1395). مبحث 12 مقررات ملی ساختمان؛ طرح و اجرای ساختمان‌های با مصالح بنایی. تهران: مرکز تحقیقات، راه، مسکن و شهرسازی.

– فرجام، بهزاد و شکرانی، مهرداد (1396). مسئولیت مدنی اشخاص دخیل در عملیات تخریب ساختمان، فصلنامۀ تحقیقات حقوقی معاهده (1).

– معاونت نظارت راهبردی دفتر نظام فنی اجرایی (1389)، مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی؛ نشریۀ شمارۀ 55، فصل 24.

– https://www.bigrentz.com/blog/demolishing-a-building

–https://theconstructor.org/structures/demolition-methods-process-buildings-structures/13941/

نویسنده: