گودبرداری یا خاکبرداری ساختمان، یکی از حساسترین مراحل اجرای ساختمان است که در صورت عدم توجه به ضوابط اجرایی و ایمنی در انجام آن می تواند خسارات جانی و مالی جبران ناپذیری را در بر داشته باشد.
از ضوابط قانونی موجود در زمینه گودبرداری و اجرای فونداسیون در حوزه نظام مهندسی و ساخت و ساز شهری می توان “مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان” و “دستورالعمل اجرایی گودبرداری ها” را نام برد که در این مقاله قصد داریم بر اساس این ضوابط و نیز تجربیات اجرایی، انجام فرآیند گودبرداری در حوزه ساخت و ساز شهری را بررسی نموده و نکاتی را خدمت شما عرض کنیم.
مطالعه این مقاله به صاحبکار ، ناظر، طراح و مجری ( سازنده ) توصیه می شود.
گودبرداری ساختمان چیست؟
به هرگونه حفاری و خاکبرداری در تراز پایین تر از سطح زمین طبیعی یا در تراز پایین تر از زیر پی ساختمان مجاور، گودبرداری گفته می شود.
چنانچه برای احداث ساختمان ، نیاز به گودبرداری باشد لازم است مطالعات ضروری و خاص گودبرداری انجام گرفته و اطلاعات لازم برای انجام صحیح تحلیل های پایداری و تغییر شکل ها به منظور حفظ پایداری دیواره ها و عدم بروز خسارت در ابنیه مجاور به دست آید.
مطابق با بند 7-3-3-1 مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400، این ضوابط در طراحی و اجرای گودبرداری های کمتر از 20 متر بوده و اکیداً توصیه می شود از احداث گود با عمق بیش از 20 متر احتراز شود. در صورت ضرورت احداث گودهای بیش از 20 متر، عمل به موارد گفته شده در بند فوق ضروری می باشد.
گودبرداری ها به دو گروه کلی زیر تقسیم می شوند:
- گودهای حفاظت نشده: گودهایی هستند که در کلیه شرایط دوران عملکرد، پایداری و تغییر شکل مجاز در آن بدون هیچگونه حفاظتی تامین شده باشد.
- گودهای حفاظت شده: گودهایی که در کلیه شرایط دوران عملکرد، پایداری و تغییر شکل مجاز با دو مکانیزم مختلف زیر تامین شده باشد.
- بسیج نیروهای داخلی خاک و عناصر مسلح کننده
- با استفاده از سازه نگهبان
مطالعه این مقاله را از دست ندهید: بتن مگر و نکات اجرایی آن
انواع گودها
مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان گودها را به 2 دسته زیر تقسیم کرده است :
- گودهای دائمی
- گودهای موقت: گودهایی که به منظور اجرای عملیات ساختمانی احداث می شوند عموماً از این دسته می باشند.
تفاوت خاکبرداری و گودبرداری
اگرچه این دو اصطلاح اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما در مهندسی عمران تفاوت‌های مشخصی با هم دارند. درک این تفاوت به درک بهتر مراحل پروژه کمک می‌کند:
- خاکبرداری: یک مفهوم عام‌تر است و به هر نوع عملیات برداشت، جابجایی و حمل خاک از یک محل به محل دیگر اطلاق میشود. هدف از خاکبرداری می‌تواند متنوع باشد مانند برداشتن خاک نباتی برای کشاورزی، صاف کردن و تسطیح (رگلاژ) یک محوطه، برداشتن خاکهای سست سطحی و اغلب نیاز به اقدامات ایمنی پیچیده‌ای ندارد.
- گودبرداری: یک نوع خاص و عمیق از خاکبرداری است. گودبرداری زمانی انجام میشود که حفاری به عمقی بیشتر از ۶۰ سانتی‌متر (و گاهی ده‌ها متر) می‌رسد و هدف اصلی آن، رسیدن به تراز لازم برای احداث طبقات زیرین ساختمان (مانند پارکینگ، انباری) و اجرای فونداسیون است. به دلیل عمق زیاد، دیواره‌های گود ناپایدار می‌شوند و خطر ریزش به وجود می‌آید. به همین دلیل، گودبرداری تقریباً همیشه با اقدامات ایمنی ویژه‌ای به نام پایدارسازی گود یا اجرای سازه نگهبان همراه است.
به طور خلاصه هر گودبرداری نوعی خاکبرداری است، اما هر خاکبرداری‌ای گودبرداری محسوب نمی‌شود. مرز اصلی بین این دو، عمق حفاری و لزوم اجرای سازه نگهبان برای حفظ پایداری دیواره‌ها است.
به هر نوع عملیات خاکی که پایین تر از تراز طبیعی زمین انجام شود گودبرداری گفته می شود. مانند حفر کانال ، اجرای فنداسیون ساختمان ، اجرای طبقه یا طبقات منفی ساختمان ، اجرای سازه هایی مانند تقاطع غیر همسطح (زیرگذرها)
عملیات گودبرداری با هر عمقی نیاز به بررسی شرایط موجود و در صورت نیاز انجام اقدامات خاص مثل اجرای سازه نگهبان و پایدارسازی دیواره های گود دارد.
هدف از گود برداری چیست؟
گودبرداری اولین و حیاتی‌ترین مرحله اجرایی در ساخت بسیاری از سازه‌های مدرن است و اهداف چندگانه‌ای را دنبال می‌کند:
- احداث فضاهای زیرسطحی: اصلی‌ترین دلیل گودبرداری در پروژه‌های شهری، تأمین فضا برای طبقات منفی مانند پارکینگ، انباری، موتورخانه، استخر و سایر مشاعات است. با توجه به قیمت بالای زمین، استفاده بهینه از فضای زیرسطحی یک ضرورت اقتصادی است.
- رسیدن به خاک بکر و مقاوم (لایه باربر): لایه‌های سطحی خاک معمولاً سست، دست‌ریخته و دارای مقاومت باربری پایینی هستند. گودبرداری این امکان را فراهم می‌کند که این لایه‌های ضعیف برداشته شوند تا فونداسیون ساختمان بر روی یک لایه خاک متراکم و مقاوم قرار گیرد و از نشست‌های نامتقارن در آینده جلوگیری شود.
- محافظت از سازه در برابر یخبندان: در مناطق سردسیر، عمق یخبندان (عمقی که تا آن رطوبت خاک در زمستان یخ می‌زند) اهمیت زیادی دارد. فونداسیون باید پایین‌تر از این تراز قرار گیرد تا از آسیب‌های ناشی از یخ‌زدگی و ذوب شدن مکرر خاک در امان بماند.
- اجرای پی‌های عمیق و نیمه عمیق: برای ساختمانهای بسیار بلند یا در زمینهای بسیار سست، ممکن است نیاز به پی‌های عمیق‌تری مانند شمع‌ها باشد که اجرای آنها مستلزم گودبرداری اولیه است. البته که اجرای پی های نیمه عمیق نیز نیاز به گودبرداری دارد.
اصول گودبرداری ساختمان
تعیین ابعاد گود و گچ ریزی آن (جانمایی ملک)
قبل از استقرار ماشین آلات گودبرداری در محل پروژه و شروع عملیات اجرایی لازم است طی جلسه هماهنگی بین صاحبکار ، ناظر سازه ، ناظر معمار ، ناظر نقشه بردار و مجری ساختمان ، محدوده گودبرداری مشخص و حتی الامکان گچ ریزی شود.
جانمایی ملک خصوصاً در زمینهایی که اطراف آنها باز بوده و ساختمانی ساخته نشده بسیار مهم و لازم است تا از ورود فونداسیون به ملک مجاور و یا گودبرداری اضافی که منجر به هزینه و اتلاف وقت خواهد شد جلوگیری نماییم .
گچ ریزی فونداسیون نیز در مقاله ” گچ ریزی ساختمان چگونه انجام می شود؟ ” گفته شده که می توانید به این مقاله مراجعه کنید .
تعیین تراز کف گود و مشخص کردن تراز صفر – صفر
گودبرداری بیشتر از تراز مشخص شده در نقشه ها یا کمتر از آن یکی از دردسرهای رایج در ساخت وساز شهری است که علاوه بر تحمیل خسارات مالی جهت پر کردن کف گود یا برداشتن مجدد آن ، می تواند تهدید برای ریزش دیواره گود باشد. چرا که تا وقتی به تراز مندرج در نقشه ها نرسیم امکان اجرای فونداسیون وجود نداشته و این موضوع باعث خواهد شد که گود مدتی بیش از حد انتظار باز مانده و هوازدگی ، بارش باران و … پایداری دیواره گود را در این مدت تهدید خواهد کرد.
پس یکی دیگر از آیتمهای مهم که لازم است در جلسه هماهنگی تعیین شود ، تراز مبنا یا صفر –صفر است که تمام ترازهای ارتفاعی تا پایان عملیات اجرایی نسبت به آن سنجیده خواهد شد.
روشهای تعیین تراز مبنا در محصول رایگان بر و کف به صورت ویدئویی ارائه شده که در صورت نیاز می توانید از طریق لینک زیر آن را دانلود و مشاهده کنید ، این محصول بخشی از دوره اجرای ساختمان می باشد.
تهیه طرح زهکشی
وجود آب در کف یا نشت از دیواره گود را می توان به عنوان عامل اصلی در ناپایدار شدن دیواره های گود به شمار آورد که لازم است که قبل از شروع عملیات گودبرداری نسبت به پیش بینی تمهیداتی جهت کنترل و خارج کردن آب از گود ، توسط صاحب کار ، ناظر و مجری اقدام شود.
یکی از راه های کنترل آبهای زیر زمینی ، زهکشی می باشد که طرح زهکشی توسط شخص حقیقی یا حقوی متخصص ژئوتکنیک، بر اساس نتایج آزمایشات مکانیک خاک تهیه و توسط مجری صاحب صلاحیت اجرا می شود.
مطابق بند 7-3-6 مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ، استفاده از زهکشی به جای آب بندی در دوران بهره برداری منوط به کنترل و بررسی تاثیر آن بر محیط ژئوتکنیکی پیرامون آن با رعایت ملاحظات زیست محیطی می باشد.
تحقیقات محلی در خصوص وجود یا عدم وجود قنات
قناتها مسیر هدایت آب در زمانهای قدیم بودند که همچنان در محلات قدیمی شهرها وجود دارند . برخی از این قناتها فعال بوده و آب در تمام فصول سال در آن جاری است و برخی نیز فصلی هستند که احتمالا در فصول بارندگی و در زمان بالا آمدن آبهای زیر زمینی فعال می شوند.
متاسفانه در مواردی دیده شده که مالک یا مجری در برخورد با قنات فصلی ، آنرا پر کرده و همین موضوع باعث می شود در فصل فعالیت قنات، آب داخل مسیر جمع شده و در نهایت منجر به نشست یا بالا آمدن از املاک بالادست شده و خسارات سنگینی را به ساختمانهای موجود در مسیر قنات وارد کند.
در هر صورت این قناتها باید شناسایی شده و نسبت به احیاء و جلوگیری از پر شدن آن اقدام شود. برای کسب اطلاع از وجود قنات می توانیم از راههای زیر اقدام کنیم:
- تحقیقات محلی و بازدید از پروژه هایی که در منطقه اجرا شده
- مراجعه به واحد قنوات شهرداری منطقه
بیشتر بخوانید: روش های اجرای وال پست در ساختمان
اقدام به تهیه طرح سازه نگهبان، متناسب با عمق گود و وضعیت پایداری پلاکهای مجاور
مطابق دستورالعمل اجرایی گودبرداری ها لازم است مهندس طراح سازه قبل از طراحی نقشه ها از محل احداث ملک بازدید کرده و در صورت نیاز نسبت به طراحی نقشه سازه نگهبان متناسب با وضعیت پلاکهای مجاور اقدام نماید.
متاسفانه در بسیاری موارد این کار انجام نشده و نقشه های سازه بدون طرح سازه نگهبان یا به همراه یک طرح کپی شده که اصلا متناسب با شرایط پروژه نیست مصوب شده و به تایید سازمان نیز رسیده و برای اجرا به ناظر سازه و مجری (سازنده) ابلاغ می شوند.
در این مرحله لازم است قبل از شروع عملیات گودبرداری، مهندس ناظر سازه و مجری طی جلسه ای که بهتر است در کارگاه برگزار شود، ضمن بازدید از همجواری ها و بررسی یک سری نکات که در ادامه عرض خواهم کرد نسبت به تایید یا عدم تایید نقشه های سازه نگهبان اقدام نمایند.
مواردی که لازم است در بازدید همجواری ها مدنظر قرار گیرد:
- وجود دیوار، سقف یا فونداسیون مشترک
- وجود ترک در دیوار مجاور گود
- وجود نم در دیوار مجاور گود
- وجود باغچه در حیاط و در مجاورت گود که می تواند پایداری گود را بدلیل آبیاری به خطر بیاندازد
- جهت تیرریزی سقف در راستای گود: در صورتیکه تیرهای باربر سقف روی دیوار مجاور گود قرار گرفته باشند، یعنی دیوار مجاور گود باربر باشد می تواند وضعیت پایداری گود را تهدید کند.
- وجود یا عدم وجود پیش بخاری یا طاقچه در دیوار مجاور گود
- وجود زیرزمین و در نهایت عمق فونداسیون یا سنگ چینی پی
شرح موارد فوق در مقاله “هر آنچه باید درمورد گزارش همجواری بدانید” گفته شده است.
در چه مواردی اجرای سازه نگهبان یا پایدار سازی دیواره گود الزامی است:
- وجود ساختمان بدون اسکلت یا ساختمان با مصالح بنایی (گود با خطر زیاد)
- عمق گود (خصوصاً وقتی گود از زیر فونداسیون پلاک مجاور پایین تر باشد)
- وجود تاسیسات شهری در نزدیکی لبه گود .
- وجود معبر پر تردد در مجاورت گود و عدم امکان مسدود کردن آن
- گودبرداری بیش از تراز ایمن گود
- گودبرداری در زمینهای نامناسب (خاک دستی و سست)
- وجود دیوار یا فونداسیون مشترک بین پلاک مجاور
در صورت برخورد با هرکدام یک از موارد گفته شده ، لازم است گودبرداری با حساسیت خاصی انجام شده و در صورت عدم وجود نقشه های سازه نگهبان حتماً قبل از اقدام به گودبرداری نسبت به تهیه این نقشه ها و تعیین تکلیف این موضوع از طرف طراح اقدام شود.
بیشتر بخوانید: انواع ترک بتن در ساختمان
برنامه ریزی جهت کم کردن مدت باز ماندن گود
همانطور که گفته شد مرحله گودبرداری و اجرا فونداسیون بسیار حساس بوده و می بایست با برنامه ریزی دقیقی انجام شود . اما در برخی پروژه ها مشاهده گردیده که مالک گودبرداری را انجام داده و تازه وقتی به کف گود رسیده دنبال پیدا کردن اکیپ آرماتوربند و تهیه مصالح می باشد.
از آنجا که یکی از عوامل ناپایدار شدن دیواره های گود هوازدگی خاک می باشد که در اثر باز ماندن دیواره گود به مدت طولانی اتفاق می افتد، لازم است قبل از انجام گودبرداری نسبت به تعیین پیمانکار، تعیین منابع مالی جهت خروج از گود و … فکر کرده و مدت باز ماندن گود را به حداقل برسانیم.
انواع روشهای گودبرداری ساختمان
برای جلوگیری از گسیختگی خاک در دیواره گود و نیز کنترل تغییر شکل های احتمالی در اطراف گود که می تواند در نهایت منجر به ریزش گود و بروز حوادث جانی و مالی شود، لازم است تدابیری در خصوص روش گودبرداری و پایدارسازی دیواره گود در نظر گرفته شود.
همانطور که گفته شد ، گودهای ساختمانی در دسته گودهای موقت قرار می گیرند از این رو پایدارسازی این گودها نیز موقت بوده و لازم است موارد زیر در پایدارسازی این گودها در نظر گرفته شود:
- پایدارسازی موقت نوعی پایدارسازی است که پایداری گود را در دوران احداث بنا تامین کرده و برای آن نقشی در کاهش نیروهای رانش خاک بر سازه اصلی در شرایط بهره برداری دیده نشده است.
- پایدار سازی موقت می تواند در هنگام طراحی به صورت کوتاه مدت (کمتر از یکسال پس از اتمام توقف عملیات گودبرداری) یا بلند مدت در نظر گرفته شود.
نکته: هدف از اجرای سازه نگهبان، پایدارسازی دیواره های گود می باشد نه کنترل حرکت ساختمان های مجاور!
انواع روش های مهاربندی گود
به منظور پایدارسازی دیواره های گود باید از روش های مناسب مانند موارد زیر استفاده شود:
- ایجاد شیب پایدار
- میخ گذاری یا اجرای میل مهار (انکراژ)
- دیوارهای مهار شده با تیرک از جلو (مهار متقابل)
- دیوارهای مهار شده با میل مهار از پشت (نیلینگ)
- سازه نگهبان خرپایی
- دیواره برلنی
- شمع کوبی یا شمع درجاریز
در خصوص انواع روش های پایدارسازی به تفصیل در مقاله “همه چیز درباره سازه نگهبان و انواع آن” صحبت کرده ایم که توصیه می شود جهت دریافت اطلاعات بیشتر به این مقاله مراجعه کنید.
عوامل موثر در انتخاب روش گودبرداری
مواردی که می بایست در بررسی ناپایداری گودبرداریها انتخاب و طراحی سازه نگهبان مد نظر قرار گیرند:
- نوع ساختار و بافت لایه های خاک
- پارامترهای مقاومت برشی خاک
- پارامتر های تغییر شکلی خاک
- عمق و عرض گودبرداری
- شرایط آب زیرزمینی و آبهای سطحی
- وجود یا عدم وجود سازه در نواحی مجاور گود و نحوه ساخت و ساز آنها
- وضعیت سربارهای موجود در کناره گود از قبیل ترافیک خیابانها و غیره
- کوتاه مدت یا بلند مدت بودن دوران استفاده از گود
مراحل اجرای گودبرداری ساختمان
گودها براساس پایداری به دو دسته زیر تقسیم می شوند که عملیات گودبرداری در هر یک از این گودها متفاوت بوده و در ادامه تشریح خواهد شد:
گودهای مهاربندی نشده
این نوع گودها عموماً کم عمق بوده و دیواره گود به صورت قائم می باشد که این روش گودبرداری در گودهای کم عمق (گودهایی که تا زیر فونداسیون پلاک مجاور انجام می شود) و نیز دارای خاک چسبنده امکان پذیر می باشد.
از آنجا که اجرای سازه نگهبان هزینه هایی را به سازنده تحمیل می کند ، متاسفانه برخی از سازندگان در ابتدا وقتی با گود مواجه می شوند، بدون دقت به سایر پارمترهای تعیین کننده در لزوم اجرای سازه نگهبان با فرض پایداری دیواره گود، عملیات گودبرداری را شروع کرده و نهایتا در صورت احساس خطر اقدام به اجرای سازه نگهبان می کنند که این کا رنیز در اغلب موارد نتیجه خوبی در بر ندارد.
گودهای مهاربندی شده
این گودها براساس نظر طراح و توسط مجری ذیصلاح با روشهای استاندارد که گفته شد به صورت دائم یا موقت مهاربندی می شوند.
مطابق بند 7-3-3-7-2 در خاکهای بسیار سست، سیستم های نگهدارنده باید قبل از شروع عملیات گودبرداری احداث شوند. یعنی بدون توجه به نوع روش انتخابی برای اجرای سازه نگهبان، در صورتیکه خاک محل احداث پروژه سست باشد لازم است قبل از شروع گودبرداری اقدام به اجرای اجزای قائم سازه نگهبان کرده و آنرا در ادامه عملیات گودبرداری تکمیل می کنیم.
سازه نگهبان هایی که می‌توان قبل از گودبرداری اجرا کرد عبارتند از:
- سازه نگهبان خرپایی که قبل از گودبرداری می توان چاهها را حفاری کرده و اجزای عمودی سازه نگهبان را اجرا و بتن ریزی پایه آنها را نیز انجام داد.
- سازه نگهبان دیواربرلنی و اجرای شمع درجاریز
اما در خاکهای با پایداری نسبی خوب، می توان سازه نگهبان را همراه با انجام گودبرداری به صورت گام به گام احداث می کنیم . در این حالت باید به تغییر شکل گود و تغییر شکل های القایی زیر پی ساختمان مجاور توجه ویژه داشت و چنانچه این تغییر شکلها از مقادیر مجاز تجاوز کنند باید از روش ساخت سیستم های نگهدارنده قبل از شروع عملیات گودبرداری استفاده نمود.
سازه نگهبان های نیلینگ و انکراژ نیز جزو سیستم هایی هستند که می توان همزمان با گودبرداری آنها را انجام داد. مراحل اجرایی این سیستم های نگهدارنده در مقاله “همه چیز درباره سازه نگهبان و انواع آن ” گفته شده است. بعضاً تغییر شکلهای ایجاد شده در ساختمانهای مجاور می تواند به شکل ترک در دیوارها، شکستن شیشه، گیرکردن درهای ورودی، بالا آمدن کف، ترک خوردن کف معبر و… خود را نشان دهد که لازم است هر روز توسط افراد ذیصلاح پایش شده و در صورت بروز کوچکترین نشانه ای اقدامات لازم جهت جلوگیری از بیشتر شدن آنها اقدام شود.
ارزیابی خطر گود
همانطور که گفته با توجه به محدودیت فضا در ساخت و ساز شهری، اجرای گود با شیب پایدار امکان پذیر نمی باشد و تقریباً تمام گودبرداری ها به صورت قائم انجام می شوند. مبحث هفتم مقررات ملی در 7-3-3-6-1 خطر گودها را در 3 دسته کم ، زیاد و بسیار زیاد دسته بندی کرده که لازم است مهندس طراح قبل از طراحی گود و سیستم نگهدارنده آن نسبت به ارزابی خطر گود اقدام نماید .
جهت ارزیابی خطر گود جدول 7-3-1 در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان 3 شرط مشخص کرده و الزام کرده که این شروط همزمان برقرار باشند در غیر اینصورت خطر گود با توجه به شرطی که بحرانی است تعیین خواهد شد.
جدول 7-3-1
عمق بحرانی گود ( hc ) عمقی است که از نظر تئوری ، به دلیل وجود چسبندگی در خاک ، دیواره جدار گودبرداری می تواند بدون استفاده از سیستم نگهبان پایدار بماند .
عمق بحرانی گود یکی از آیتم‌هایی است که در ارزیابی خطر گود بسیار تعیین کننده می باشد و هر چقدر این عمق بیشتر باشد یعنی جنس خاک نیز بهتر است .
فرمول محاسبه عمق بحرانی 
در فرمول فوق:
C = چسبندگی خاک ، ka = ضریب فشار محرک خاک ، γ = وزن مخصوص خاک ، q = سربار نزدیک گود
که سه آیتم اول از نتایج آزمایشات ژئوتکنیک بدست آمده و آیتم q می بایست با توجه به سربار موجود در کنار گود توسط مهندس طراح محاسبه شود .
نکته: در صورتیکه سربار نزدیک گود، یک ساختمان باشد، می توان به صورت حدودی به ازای هر طبقه سرباری معادل 10، kn/m2 در نظر گرفت.
لازم است مهندسین ناظر و مجری نیز به محاسبه عمق بحرانی آشنا باشند تا در صورت لزوم آنرا محاسبه کرده و اجازه گودبرداری بدون اجرای سازه نگهبان را به صاحبکار یا سازنده که متاسفانه بدون توجه به نقشه های مصوب و بدون اجرای سازه نگهبان قصد گودبرداری را دارند ندهند.
علاوه بر عمق بحرانی که در ارزیابی خطر گود تاثیر دارد عواملی از جمله وجود ساختمان بدون اسکلت ، تراوش آب از دیواره گود، وجود تاسیسات شهری، وجود معابر پر ترافیک و وجود ساختمانهای تاریخی نیز از عواملی هستند که موجب می شوند گود با خطر بسیار زیاد یا زیاد تلقی شود.
نکات مربوط به گودبرداری و سازه نگهبان
اجرای ایمن گودبرداری نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و رعایت اصول مهندسی، خصوصاً در طراحی و اجرای سازه نگهبان است. این نکات حیاتی هستند:
- مطالعات مکانیک خاک (آزمایش خاک): اولین و مهم‌ترین قدم، انجام آزمایش خاک برای شناسایی جنس لایه‌های خاک، سطح آب زیرزمینی، و پارامترهای مقاومتی خاک است. طراحی سازه نگهبان بدون این اطلاعات غیرممکن و بسیار خطرناک است.
- انتخاب روش مناسب پایدارسازی: بسته به عمق گود، جنس خاک، وجود آب، وضعیت اسکلت ساختمانهای مجاور و فاصله آنها تا لبه گود دارد. روشهای مختلفی برای اجرای سازه نگهبان وجود دارد از قبیل : روش میخ‌کوبی (نیلینگ)، روش مهارگذاری (انکراژ)، روش مهار متقابل، روش خرپایی، و دیوار دیافراگمی و . . . که انتخاب روش بهینه بر عهده مهندس طراح سازه می باشد.
- اخذ مجوزهای لازم: قبل از شروع هرگونه عملیات اجرایی، باید مجوز گودبرداری از شهرداری ، مجوز شروع عملیات از مهندسین ناظر و سایر مراجع ذیصلاح دریافت شود.
- بررسی وضعیت ساختمانهای مجاور: ارزیابی دقیق وضعیت پایداری، قدمت و نوع سازه ساختمانهای همسایه برای پیش‌بینی تأثیرات گودبرداری بر آنها الزامی است. اغلب، کسب رضایت از همسایگان نیز بخشی از فرآیند است.
اجرای مرحله‌ای (روش بالا به پایین):
در این روش که در زمینهایی انجام می شود که بدلایل مختلف مانند عمق زیاد ، جنس خاک و . . . امکان اجرای سازه نگهبان و پایدارسازی دیواره های گود به سایر روشها وجود ندارد ، انجام می شود با اجرای سازه اصلی از سطح زمین به سمت پایین رفته و نهایتاً فنداسیون اجرا خواهد شد.
مزیت اصلی این روش اجرای سازه اصلی همزمان با گودبرداری می باشد.
- پایش و دیده‌بانی مداوم: در حین و پس از گودبرداری، دیواره‌های گود و ساختمانهای مجاور باید به طور مداوم از طریق ابزارهای دقیق نقشه‌برداری (نشانه‌گذاری) کنترل شوند تا هرگونه جابجایی یا تغییر شکل به سرعت شناسایی و اقدام اصلاحی انجام شود.
نکات ایمنی در گودبرداری ساختمان
گودبرداری یکی از پرخطرترین فعالیت‌ها در کارگاه‌های ساختمانی است و کوچکترین غفلت می‌تواند منجر به حوادث فاجعه‌بار جانی و مالی شود. رعایت نکات ایمنی زیر الزامی است:
- حضور مهندس ناظر: حضور دائمی و مستمر مهندسین مجری و ناظر یا مسئول ایمنی در محل پروژه برای کنترل و نظارت بر عملیات اجرایی ضروری است.
- حصارکشی و علائم هشداردهنده: کل محوطه گودبرداری باید با حصار مناسب محصور شده و علائم هشداردهنده “خطر سقوط” و “ورود ممنوع” در اطراف آن نصب گردد.
- جلوگیری از انباشت خاک در لبه گود: خاک حاصل از گودبرداری نباید در فاصله نزدیک به لبه گود انباشته شود. وزن این خاک می‌تواند سربار اضافی ایجاد کرده و باعث ریزش دیواره شود.
- کنترل تردد ماشین‌آلات: مسیر تردد کامیون‌ها و ماشین‌آلات سنگین باید دور از لبه گود تعیین شود تا لرزش و وزن آنها پایداری دیواره را به خطر نیندازد.
- مدیریت آبهای سطحی: باید از ورود آب باران یا فاضلاب به داخل گود جلوگیری کرد. نفوذ آب به دیواره‌ها می‌تواند به سرعت باعث اشباع شدن خاک و ریزش آن شود.
- تجهیزات حفاظت فردی: تمام کارگران حاضر در محل باید از کلاه ایمنی، کفش ایمنی و سایر تجهیزات لازم استفاده کنند.
- ایمن‌سازی لبه‌های گود: در لبه‌های گود باید موانع فیزیکی مناسب (نرده‌های حفاظتی) برای جلوگیری از سقوط افراد و اشیاء نصب شود.
- بررسی روزانه شرایط: قبل از شروع به کار هر روز، مسئول ایمنی باید وضعیت دیواره‌ها، سازه نگهبان و شرایط کلی گود را بازرسی کند.
هزینه گودبرداری ساختمان
هزینه گودبرداری یک رقم ثابت ندارد و به مجموعه‌ای از عوامل پیچیده بستگی دارد. برآورد هزینه حمل خاک حاصل از گودبرداری معمولاً بر اساس متر مکعب حجم خاکی که باید برداشته و حمل شود، محاسبه می‌گردد. عوامل اصلی تأثیرگذار بر قیمت واحد (هر متر مکعب) عبارتند از:
- حجم کل عملیات: پروژه‌های با حجم بالاتر معمولاً هزینه واحد کمتری دارند.
- جنس خاک: خاکهای نرم و خاکی به راحتی برداشته می‌شوند، اما خاکهای سنگی یا دج نیاز به استفاده از چکش هیدرولیکی (پیکور) دارند که هزینه را به شدت افزایش می‌دهد.
- عمق گودبرداری: هرچه عمق بیشتر باشد، زمان و پیچیدگی کار افزایش یافته و هزینه بالاتر می‌رود.
- فاصله حمل نخاله: مسافت بین پروژه تا محل تخلیه مجاز نخاله، مستقیماً بر هزینه حمل تأثیر می‌گذارد.
- هزینه اجرای سازه نگهبان: این بخش یک هزینه جداگانه و قابل توجه است که به روش انتخابی (میخ‌کوبی، مهارگذاری و…) و پیچیدگی طرح بستگی دارد.
- دسترسی‌های پروژه: محدودیت‌های ترافیکی، معابر تنگ و سختی ورود و خروج کامیون‌ها می‌تواند هزینه و زمان پروژه را افزایش دهد.
- هزینه مجوزها و عوارض: هزینه‌های مربوط به شهرداری و سایر سازمان‌ها نیز باید در برآورد کلی لحاظ شود.
برای دریافت قیمت دقیق، بهترین راه استعلام از چندین پیمانکار متخصص گودبرداری و ارائه نقشه‌ها و نتایج آزمایش خاک به آنها است.
خطرات حفاری و گودبرداری غیر اصولی ساختمان
همانطور که گفته شد با ورود افراد غیر متخصص و بی تجربه به بحث ساخت و ساز شهری ، در سالهای اخیر شاهد ریزش گودهای عمیق یا کم عمق زیادی در شهرهای مختلف کشور بودیم. شاید بتوان ریشه این حوادث را در این باور غلط دانست که انجام آزمایشات ژئوتکنیک و اجرای سازه نگهبان در نظر این افراد کاری عبث و هزینه اضافی می باشد.
اما باید توجه کنیم که خاک موجودی است با رفتارهای شناخته نشده و غیر قابل پیش بینی که در صورت حرکت ، هیچ قدرتی توان مقابله آنرا نداشته و می تواند خسارات مالی و جانی سنگینی را در بر داشته باشد.
صاحبکار، مجری ذیصلاح، ناظر سازه، طراح، شهرداری و سازمان استان جزو کسانی هستند که در صورت ریزش گود و بروز خسارت می بایست به مراجع قضایی پاسخگو باشند.
اجرای نامناسب سازه نگهبان بعد از گودبرداری و تخلیه خاک زیر ساختمان مجاور که موجب حرکت آپارتمان 6 طبقه شده است .
میزان جابجا شده ساختمان 6 طبقه در اثر تخلیه شدن خاک پشت آن
مهندس طراح با بررسی اولیه گود و طراحی سیستم سازه نگهبان مناسب یا ارجاع نقشه به طراح صاحب صلاحیت می تواند خود را در چنین اتفاقاتی تبرئه کند.
همچنین مهندس ناظر سازه و مجری نیز با ارائه مکاتبات فنی و ارائه راهکار ایمنی و نیز کنترل مستمر و مداوم خود در حین گودبرداری و اجرای سازه نگهبان می توانند تقصیر خود را به صفر برسانند.
آقا یا خانم صاحبکار نیز که به عنوان سرمایه گذار پروژه می باشد ، لازم است با توجه به نقشه های مصوب ، طرح سازه نگهبان و گزارشها و اخطارهای ناظر و مجری و پیمانکار صاحب صلاحیت وسایل و بودجه کافی جهت اجرای سازه نگهبان و گودبرداری را تامین کرده و وظیفه خود را در قبال گود انجام دهد.
جمع بندی
گودبرداری یکی از مراحل حساس در فرآیند ساخت‌وساز است که باید با دقت و رعایت اصول فنی انجام شود. این مرحله، به‌ویژه در زمینهای با خاک ضعیف یا در نزدیکی سازه‌های مجاور، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. نکات ایمنی در گودبرداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. باید از تجهیزات مناسب استفاده شود، دیواره‌های گود به‌طور صحیح تقویت شوند تا از رانش خاک جلوگیری شود و همچنین اقدامات لازم برای کنترل آبهای زیرزمینی در نظر گرفته شود.
علاوه بر این، باید به‌طور دائم از وضعیت پایداری گودال نظارت شده و تمام کارکنان از تجهیزات ایمنی مانند کلاه ایمنی و لباس کار مناسب استفاده کنند. نادیده گرفتن نکات ایمنی و اصول گودبرداری می‌تواند به حوادث جدی منجر شود و آسیب‌های مالی و جانی به دنبال داشته باشد. برای یادگیری صفر تا صد اجرای ساختمان و رعایت اصول ایمنی در گودبرداری، دوره فنون اجرای ساختمان به شما کمک خواهد کرد تا با تمام مراحل و نکات اجرایی آشنا شوید
با سلام اگر امکانش هست بنده از خدمت شما سوالی در خصوص گودبرداری داشتم چطور میتونم با شما تماس بگیرم؟ ممنون
سلام و عرض ادب،گودبرداری در همجوارساختمان قدیمی ما در حالی داشت انجام میگرفت که کارشناس مربوطه )مهندس ناظر ( در مکان نبودندو دیوار سسن و قدیمی ساختمان ما را اصلا بازدید نکرده بودند.با جلوگیری از ادامه گودبرداری بیل مکانیکی، توسط خودم و تماس با آتش نشانی و پلیس ساختمان،کارشان را بصورت دستی با هیلتی انجام دتدند و پس از گود برداری با پیگیریهای مکرر مجبور به ایجاد حفاظ مثلا بتنی شدند.به دیوارهای مانیز آسیب وارد کردخ اند .حالا پس از یکسال شش ماه از آن گودبرداری ، متاسفانه دیوار ما ترکی سر تا سر برداشته و هر روز فاصله ترک زیادتر میشود. لطفا ارائه طریق فرمایید. باتشکر
سلام وقت شما بخیر
در اولین اقدام وضعیت فعلی را از طریق کارشناس رسمی دادگستری در قالب تامین دلیل ثبت نمایید و پیرو آن علیه سازنده متخلف طرح دعوا نمایید.