• یکی از جذاب‌ترین زمینه‌های شغلی برای یک مهندس عمران فعالیت به‌عنوان سرپرست یا کارشناس دفتر فنی در پروژه‌های عمرانی می‌باشد. این سمت باوجود داشتن جذابیت، حساسیت و اهمیت زیادی دارد، به‌گونه‌ای که استاد بزرگوار مهندس مسعود مهذب بلاغی دفتر فنی را به «قلب پروژه» تشبیه نموده است.
آموزش آنالیزبها با تدکار در فنون عمران
• در کنار تمام پیش‌نیازهای لازم، یکی از ملزومات فعالیت به‌عنوان کارشناس دفتر فنی در دفاتر فنی واحدهای پیمانکاری، مهندسین مشاور و کارفرماها تسلط کافی به دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های ابلاغی مرتبط توسط سازمان برنامه‌وبودجه و ارگان‌های ذی‌ربط می‌باشد. درک صحیح و تفسیر درست محتوای دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های مذکور یک مهارت محسوب می‌شود. با توجه به اینکه دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها دارای ادبیات و اصطلاحات منحصر بفردی هستند بنابراین لازم است که شما به‌عنوان کارشناس یا سرپرست دفتر فنی مهارت لازم برای درک درست مفاهیم و مفاد و همچنین کاربرد آنها را کسب نمایید تا بتوانید از عهده وظایف شغلی این سمت به‌خوبی برآیید. برای این منظور یک کارشناس دفتر فنی باید به‌صورت مستمر بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها را به‌دقت مطالعه کند. لازم نیست که ما به‌عنوان عوامل دفتر فنی تمام دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های ابلاغی را مطالعه کنیم، بلکه صرفاً فهرست‌بهای مبنای پروژه، بخشنامه‌های تخصصی مرتبط با زمینه فعالیت خودمان و یک سری بخشنامه‌های عمومی همچون آنالیز، تعدیل، سرجمع، دامنه مناسب‌ترین پیشنهاد قیمت و همچنین شرایط عمومی و خصوصی پیمان و ... را به‌خوبی یاد بگیریم کافی است. شایان‌ذکر است که صرف مطالعه نمی‌توانیم این تسلط را کسب کنیم بلکه باید تلاش نماییم تا به‌صورت عملی آنها را به کار بریم.
• هراندازه کارشناس دفتر فنی توانایی بالایی در استفاده و پیاده کردن این دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها در پروژه‌های زمینه فعالیت خود داشته باشد به همان اندازه کار خود را با تخصص بالاتری دنبال خواهد کرد و به‌تبع آن می‌تواند در سمت سرپرست دفتر فنی فعال بوده و درآمد بالایی را کسب نماید. اشرافیت بیشتر واحد دفتر فنی به محتوای بخشنامه‌های نافذ در قراردادها باعث خواهد شد تا به حقوق قانونی خود چه به‌عنوان پیمانکار، چه مشاور و چه کارفرما واقف باشیم و به‌درستی احقاق حق نماییم.
• شایان‌ذکر است که با توجه به ادبیات خاص دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها، باوجود مطالعه دقیق گاهی اوقات در خصوص تعبیر و تفسیر محتوای آنها دچار سردرگمی می‌شویم که در این حالت بهترین راه‌حل ممکن برای رفع ابهامات پیش‌آمده استعلام از ارگان صادرکننده بخشنامه می‌باشد. همچنین یکی از مراجع خوب در خصوص ابهامات بخشنامه‌های ابلاغی سازمان برنامه‌وبودجه، قسمت «پرسش و پاسخ متداول» موجود در سایت نظام فنی و اجرایی کشور می‌باشد که در این بخش نیز می‌توانیم پاسخ برخی سؤالات خود را در خصوص بخشنامه‌ها پیدا کنیم. توصیه می‌شود که از مطالعه سؤال‌های مطروحه در قسمت مذکور نباید غافل بود.
• نکته حائز اهمیت این است که یک کارشناس دفتر فنی بایستی اطلاعات خود را بر اساس آخرین بخشنامه‌های ابلاغی مربوطه بروز نماید و لازمه این امر این است که به‌صورت مداوم با مراجعه به سایت نظام فنی و اجرایی کشور و ارگان‌های ذی‌ربط از آخرین وضعیت بخشنامه‌های ابلاغی اطلاع پیداکرده و همواره تغییرات بخشنامه‌ها را دنبال نماید.
بنا به اهمیت و ضرورت کسب مهارت کاربرد دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها برای دفاتر فنی در پروژه‌های عمرانی بر آن شدیم تا به‌تدریج در این قسمت از سایت ضمن یادآوری محتوای دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های صادره توسط سازمان برنامه‌وبودجه کشور، مفاهیم، اصطلاحات و نکات مهم آنها را بحث و بررسی نماییم.
انواع دستورالعمل‌ها:
بسیاری از دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های ابلاغی سازمان برنامه‌وبودجه معمولاً با این سه جمله مواجه می‌شویم:
- دستورالعمل پیوست از نوع گروه اول (لازم‌الاجرا) ابلاغ می‌گردد.
- دستورالعمل پیوست از نوع گروه دوم (لازم‌الاجرا) ابلاغ می‌گردد.
- دستورالعمل پیوست از نوع گروه سوم ابلاغ می‌گردد.
پکیج آموزش آنالیز بها با تدکار فنون عمران
منظور از این سه نوع دستورالعمل چیست؟
بر اساس آئین‌نامه استانداردهای اجرائی طرح‌های عمرانی مصوب 30 تیرماه سال 1352 هیات وزیران، انواع دستورالعمل‌های موضوع این آئین‌نامه به 3 گروه و به شرح زیر تقسیم می‌شوند:
• گروه اول: دستورالعمل‌هایی هستند که رعایت مفاد آن از طرف دستگاه‌های اجرائی و مهندسان مشاور و پیمانکاران و عوامل دیگر ضروری است.
ازجمله دستورالعمل‌های این گروه می‌توان به موافقت‌نامه، شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمان‌ها و مقررات آنها، دستورالعمل‌های ابلاغی درزمینهٔ تجزیه بها که شامل دو بخشنامه به عناوین " دستورالعمل نحوه ارائه تجزیه بها همراه با پیشنهاد قیمت پیمانکاران " و " دستورالعمل نحوه ارائه پیشنهاد قیمت از سوی پیمانکاران به تفکیک فصل‌های فهرست‌بها " می‌باشد، اشاره کرد. همچنین تمام فهرست‌بهاهای ابلاغی سازمان برنامه‌وبودجه از این نوع می‌باشد. بخشنامه تعدیل با موضوع " دستورالعمل نحوه تعدیل آحاد بهای پیمان " و تمام شاخص‌های ابلاغی مورداستفاده در پیمان‌های دارای تعدیل، بخشنامه نرخ سیمان و فولاد و دستورالعمل انعقاد پیمان اجرای کارهای ساختمانی به‌صورت سرجمع و همچنین فرم ضمانت‌نامه‌ها، فرم پیمان‌ها، استانداردهای فنی در این گروه قرار دارند.
• گروه دوم: دستورالعمل‌هایی هستند که به‌طورکلی و برای موارد عادی تهیه می‌گردد و برحسب مورد دستگاه‌های اجرائی و مهندسان و پیمانکاران و عوامل دیگر می‌توانند به تشخیص خود مفاد دستورالعمل و یا ضوابط و معیارهای آن را با توجه به کار موردنظر و در حدود قابل قبولی که در دستورالعمل تعیین‌شده تغییر داده و آن را با توجه به کار موردنظر تطبیق دهند؛ نظیر دستورالعمل نحوه انتخاب عوامل و تعيين حق‌الزحمه خدمات نظارت كارگاهي مشاوران.
• گروه سوم: دستورالعمل‌هایی هستند که به‌عنوان راهنما و ارشاد دستگاه‌های اجرائی و مؤسسات مشاور و پیمانکاران و سایر عوامل تهیه می‌شود و رعایت مفاد آن درصورتی‌که دستگاه‌های اجرائی و مؤسسات مشاور روش‌های بهتری داشته باشند اجباری نیست. ازجمله دستورالعمل‌های این گروه می‌توان به دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ داﻣﻨﻪ قیمت‌های ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي در ﻣﻨﺎﻗﺼﺎت اشاره کرد.
سازمان موظف است گروه هر دستورالعمل را به‌طور مشخص در متن آن قید نموده و در مورد دستورالعمل‌های گروه 1 و گروه 2 تاریخی که از آن تاریخ لازم است به مورداجرا گذاشته شود تعیین نماید.
• چرا باید به فهرست‌بها تسلط داشته باشیم؟
در قسمت انواع دستورالعمل‌ها دیدیم که فهرست‌بها جزء بخشنامه‌های گروه اول یا لازم‌الاجرا می‌باشد. در متن صفحه اول تمام فهرست‌بهاها ذکر می‌گردد که " فهرست‌بها .... ﺍﺯ ﻧﻮﻉ ﮔﺮﻭﻩ ﺍﻭﻝ (لازم‌الاجرا) ﻛﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮﺭﺍﻱ ﻋﺎﻟﻲ ﻓﻨﻲ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﺍﺑﻼﻍ می‌شود؛ ﺗﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺎﺭﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﺑﻼﻍ ﺍﻳﻦ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ ﺗﻬﻴﻪ می‌شوند، مورداستفاده ﻗﺮﺍﺭ گیرد." با توجه به لازم‌الاجرا بودن فهرست‌بها و اینکه قرارداد قریب به‌اتفاق پروژه‌های عمرانی دولتی بر مبنای فهرست‌بها منعقد می‌گردد بایستی تمامی عوامل مرتبط و درگیر در مراحل تهیه برآورد پروژه (توسط مشاور یا کارفرما)، تهیه آنالیز (توسط پیمانکار)، تهیه صورت‌جلسات کارگاهی و صورت‌وضعیت و مرحله رسیدگی به‌صورت وضعیت مربوط به پروژه‌های عمرانی با قراردادهای فهرست‌بهایی، شامل دفاتر فنی مستقر در واحدهای پیمانکاری، مشاور و کارفرمایی، عوامل دستگاه نظارت شامل ناظرمقیم و نظارت عالیه، واحد پیمان و رسیدگی و آنالیست بایستی در کنار درک و تفسیر درست آیتم‌های فهرست‌بها، مهارت استفاده صحیح از فهرست‌بها را داشته و به تمام محتوای فهرست‌بهای مبنای قرارداد آگاهی کامل داشته باشند که کسب این آگاهی جز بامطالعه مداوم و مستمر تمامی قسمت‌های فهرست‌بها یا فهارس بهای مبنای قرارداد میسر نخواهد بود. بنا به این دلایل در ادامه مبحث بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها ابتدا فهرست‌بها را در اولویت قرار داده و لزوم دقت و توجه به استفاده از فهرست‌بها را تجزیه‌وتحلیل می‌کنیم.
آموزش آنالیز بها با تدکار در فنون عمران
• بخش‌های یک فهرست‌بها:
فهارس بهای ابلاغی سازمان برنامه‌وبودجه از قسمت‌های مختلف شامل دستورالعمل کاربرد، کلیات، مقدمه فصول و فصل‌ها (شامل آیتم‌های هر فصل) و چندین پیوست تشکیل شده است. محتوای هرکدام از این بخش‌ها حاوی موارد و بندهای مهمی است که باید موردتوجه و مبنای عمل قرار بگیرند. نه‌تنها تک‌به‌تک این بخش‌ها اهمیت ویژه‌ای دارند بلکه مکمل همدیگر نیز می‌باشند و هیچ‌کدام به‌تنهایی نمی‌توانند مبنای اظهارنظر و تصمیم‌گیری باشند. برخلاف تصور و روال برخی کارشناسان که صرفاً به آیتم‌ها اکتفا کرده و بدون توجه به محتوای بخش‌های مذکور اقدام به انتخاب آیتم‌ها می‌کنند، قسمت‌های دستورالعمل کاربرد، کلیات، مقدمه فصول و پیوست‌های فهرست‌بهاها به‌اندازه آیتم‌های خود فصول حائز اهمیت می‌باشند و به‌هیچ‌عنوان نبایستی محتوای این بخش‌ها نادیده گرفته شود. در ادامه سعی شده است بابیان مواردی چند از این بخش‌ها اهمیت توجه به این بخش‌ها به تصویر کشیده شود. البته در این مقاله در خصوص دستورالعمل کاربرد، کلیات و مقدمه فصول و مابقی بخش‌های فهرست‌بها در مقالات آتی بحث خواهد شد.
• دستورالعمل کاربرد:
همان‌گونه که از نام این بخش مشخص است، در این قسمت، دستورالعمل نحوه استفاده از فهرست‌بهای موجود تعیین‌شده است. ما بایستی دستورالعمل کاربرد مختص هر فهرست‌بها را به‌صورت جداگانه مطالعه کنیم. درست است که دستورالعمل فهارس بهای مختلف بندهای مشابهی نیز دارند ولی برخی بندهای این قسمت مختص همان فهرست‌بها می‌باشد و دلیل تأکید بر مطالعه دستورالعمل هر فهرست‌بها به‌صورت جداگانه بر همین مبنا می‌باشد. به‌علاوه بایستی با بروز شدن و ابلاغ فهارس بهای جدید تغییرات این بخش را نیز دنبال نماییم تا اطلاعاتمان بروز شود. گاهی اوقات تغییرات اعمال‌شده در این بخش از فهرست‌بها اساسی بوده و اشتباهات ناشی از عدم توجه به این تغییرات به‌هیچ‌وجه قابل‌اغماض نیست. ازجمله این موارد می‌توان به تغییرات ضرایب اشاره نمود.
همان‌طور که می‌دانید انواع ضرایب فهرست‌بهایی و مقادیر آنها در بخش دستورالعمل فهرست‌بها قید می‌گردد. این ضرایب طی سالیان گذشته دچار تغییر و تحول زیادی شده‌اند که در اینجا تغییرات ضریب بالاسری را که از مهم‌ترین ضرایب فهرست‌بهایی بوده و بار مالی قابل‌توجهی را به پروژه‌ها اعمال می‌کند بررسی می‌کنیم. در سال 87، ضریب بالاسری در دستورالعمل کاربرد برای تمام فهرست‌بهاها به مقدار 1.3 در نظر گرفته‌شده بود (به‌جز فصل‌های خرید که مقدار ضریب بالاسری آن 1.14 می‌باشد). ولی در سال 88 این ضریب از فهرست‌بهاها حذف گردید و پیمانکار بایستی هزینه‌های مربوط به بالاسری پروژه را در قیمت پیشنهادی خود یعنی ضریب پیمان در نظر می‌گرفت چراکه هیچ‌گونه ضریبی تحت عنوان ضریب بالاسری قابل پرداخت نبود.
در فهرست‌بهای سال 92 مجدداً این ضریب به فهرست‌بها اضافه گردید و تا سال 95 مقدار این ضریب همچنان 1.3 در فهرست‌بهاها (و ضریب بالاسری برای فصل‌های خرید 1.14) قیدشده است. در سال 96 دستورالعمل فهرست‌بهاها در خصوص نحوه اعمال ضریب بالاسری به پروژه‌ها تغییر نموده و به دو ضریب شامل ضریب بالاسری برای طرح‌های عمرانی و ضریب بالاسری برای طرح‌های غیر عمرانی تفکیک‌شده است که هرکدام از این‌ها نیز به‌نوبه خود به دو گروه مجزا برای کارهایی که از طریق مناقصه واگذار می‌شوند و برای کارهایی که از طریق ترک تشریفات مناقصه واگذار می‌شوند تفکیک شد.
دستورالعمل فهرست‌بهای سال 97 برای ضریب بالاسری نیز همانند سال 96 می‌باشد. قابل‌ذکر است که برخی از کارفرمایان در سالهای قبل از 96 که خود فهرست‌بها در خصوص ضریب بالاسری طرح‌های غیر عمرانی دستورالعملی ارائه نکرده بود، در برآورد اولیه طرح‌های غیر عمرانی مقدار ضریب بالاسری را 1.43 لحاظ کرده و در مرحله پرداخت صورت‌وضعیت‌ها نیز همین مقدار لحاظ می‌شد. ولی این امر عمومیت نداشته و با توجه به عدم اجباری نمودن آن توسط فهرست‌بها، خیلی از کارفرماها همان ضریب 1.3 را در برآورد اولیه و مرحله پرداخت صورت‌وضعیت‌ها برای طرح‌های غیر عمرانی نیز اعمال می‌نمودند. همان‌گونه که ملاحظه می‌کنید بررسی تغییرات ضریب بالاسری طی سالیان گذشته خود به‌تنهایی نمایانگر لزوم توجه، دقت و تأمل در بخش دستورالعمل کاربرد فهرست‌بهاها برای سالهای مختلف می‌باشد.
• کلیات:
در قسمت کلیات فهرست‌بها نکات کلی و عمومی که شامل تمام فصول فهرست‌بها می‌شود قید می‌گردد. در این بخش از فهرست‌بها، مباحث بسیار مهمی ازجمله نحوه پرداخت حمل مصالح بحث شده است. همان‌طور که می‌دانید هزینه‌های حمل مصالح مصرفی، خاک‌های حاصل از عملیات خاکی و مصالح حاصل از تخریب در پروژه‌ها چشمگیر بوده و بار مالی زیادی را به پروژه‌ها تحمیل می‌نماید. به همین دلیل دقت و توجه ویژه‌ای را می‌طلبد. روال فهرست‌بهاهای مختلف در خصوص حمل متفاوت است به‌عنوان‌مثال در کلیات فهرست‌بهای ابنیه ذکرشده " ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎرﮔﯿﺮي، ﺣﻤﻞ ﺗﺎ 30 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺑﺎراﻧﺪازي ﻣﺼﺎﻟﺢ در ﻗﯿﻤﺖ ردیف‌های اﯾﻦ فهرست‌بها ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ، ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺣﻤﻞ ﺑﯿﺶ از آن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﻮاردي ﮐﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻓﺼﻞ حمل‌ونقل پیش‌بینی‌شده اﺳﺖ، ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ می‌شود" و یا در فهرست‌بهای رشته تأسیسات مکانیکی قیدشده"ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺣﻤﻞ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺗﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ 30 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ در ﻗﯿﻤﺖ ردیف‌ها پیش‌بینی‌شده اﺳﺖ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﺎزاد ﺑﺮ 30 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮاي هیچ‌یک از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ". روال فهرست‌بهای رشته راه و باند کاملاً متفاوت از این دو رشته بوده و جدولی تحت عنوان جدول شماره 2 را در کلیات به فواصل حمل مصالح اختصاص داده و نحوه پرداخت آنها را به‌تفصیل توضیح داده است.
شایان‌ذکر است که جدول مذکور از سال 93 به بعد به فهرست‌بهای راه و باند اضافه‌شده است و حتی نحوه پرداخت حمل مصالح ذیل جدول 2 در سال 97 نسبت به سال 96 و قبل از آن دارای تغییرات اساسی بوده است. دستورالعمل ارائه‌شده در بخش کلیات فهارس بها در خصوص حمل مصالح در برآورد اولیه، آنالیز تهیه‌شده پیمانکار و پرداخت صورت‌وضعیت‌ها ملاک عمل خواهد بود. به‌عنوان‌مثال بر مبنای جمله مندرج در خصوص حمل مصالح فهرست‌بهای تأسیساتی مکانیکی که در بالا به آن اشاره شد ما به‌عنوان یک آنالیست باید در نظر داشته باشیم که وقتی برای آیتم مربوط به الکتروپمپ از فهرست‌بهای تأسیسات مکانیکی آنالیز تهیه می‌کنیم بایستی هزینه‌های مربوط به حمل آن را نیز در قیمت پیشنهادی خود آیتم در نظر بگیریم و هیچ‌گونه مبلغی بابت حمل این الکتروپمپ در زمان پرداخت صورت‌وضعیت‌ها به ما تعلق نگرفته و پرداخت نخواهد شد و ما بایستی به هنگام پیشنهاد قیمت تمام جوانب را مدنظر داشته باشیم تا از این بابت متضرر نشویم. با توجه به نمونه‌های عنوان‌شده فوق ما نبایستی به دانسته‌های خود در خصوص کلیات فهرست‌بها به یک سال و یک فهرست‌بها اکتفا کنیم بلکه سالانه با ابلاغ فهرست‌بهای جدید همان رشته اطلاعات خود را به‌روزرسانی کنیم. بی‌دقتی به این موارد می‌تواند ضررهای جبران‌ناپذیری را به عوامل طرف قرارداد پروژه یعنی پیمانکار یا کارفرما تحمیل نماید.
• مقدمه فصول:
محتوای مقدمه فصول درواقع مختص همان فصل بوده و در خصوص محتوای همان فصل حکم صادر می‌نماید. در این بخش از فهرست‌بها در خصوص نحوه انتخاب آیتم‌ها، اندازه‌گیری مقادیر آنها جهت اعمال در محاسبات و اضافه بها یا کسر بهاهای مربوطه و مواردی از این قبیل بحث شده است. به‌عنوان نمونه در مقدمه فصل قالب‌بندی چوبی یا فلزی فهرست‌بهای ابنیه منظور فهرست‌بها از ارتفاع در آیتم‌های قالب‌بندی توضیح داده‌شده و این بند مقدمه مشخص می‌کند که ما بایستی کدام آیتم را برای کار موردنظرمان انتخاب نماییم. به‌عنوان یک نمونه دیگر در مقدمه فصل هشتم (بتن در جا) فهرست‌بهای ابنیه صراحتاً ذکرشده که آیتم اضافه بهای ضخامت کمتر از 15 سانتی‌متر به بتن مگر تعلق نخواهد گرفت. لازم به یادآوری است که موارد مندرج در مقدمه فصول برای آیتم‌های موجود در فهرست‌بها است. اگر بنا به اقتضای شرایط پروژه و مشخصات فنی و اجرایی آیتم‌های ستاره‌دار نیز به فهرست‌بهای مبنای پروژه اضافه شود دستورالعمل کاربرد فهرست‌بها به ما اجازه داده است که اگر دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﯽ ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ردﯾﻒﻫﺎي ستاره‌دار موردنیاز ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﺘﻦ ﻻزم را ﺗﻬﯿﻪ و ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎ ﺷﻤﺎره ﺟﺪﯾﺪ اﺿﺎﻓﻪ کنیم.
در مقدمه برخی فصول تعدادی از فهرست‌بهاها نیز در مورد حمل مصالح دستورالعمل ارائه‌شده است که این موارد تکمیل‌کننده دستورالعمل ارائه‌شده مربوط به حمل در بخش کلیات می‌باشد. به‌عنوان‌مثال نحوه انتخاب آیتم‌های حمل و مقدار حمل مصالح حاصل از تخریب در مقدمه فصل تخریب بحث شده است. این موضوع نشان‌دهنده این است که بخش‌های مختلف فهرست‌بها تکمیل‌کننده همدیگر می‌باشند و با در نظر گرفتن تمام این موارد باید برآورد، آنالیز یا صورت‌وضعیت تهیه شود.
موارد قیدشده در این مقاله تنها بخشی کوچکی از نکات قابل‌توجه در بخش‌های موردبحث از فهرست‌بها می باشد که همواره بایستی مدنظر قرار بگیرد. با بررسی بیشتر محتوای فهارس بها اهمیت دقت و توجه به این امر بیشتر احساس می‌شود.
مهندس مریم واحدی