دال چیست؟ به عضوی از ساختمان گفته می‌شود که نسبت ضخامت آن به طول یا عرض آن بسیار کم باشد.
اجرای دال‌ها به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که دال مجوف نیز یکی از این روش‌های اجرایی است که قصد داریم در این مقاله آن‌را بررسی کنیم.
پوشش دهانه‌های بزرگ در ساختما‌ن‌ها، بدون استفاده از ستون در وسط دهانه به یکی از آیتم‌های اصلی سازندگان یا مجریان ساختمان تبدیل شده است . البته که این مورد از طرف بهره‌برداران ساختمان نیز مورد استقبال قرار گرفته و عموماً دوست دارند ساختمانی را خریداری کنند که در وسط سالن‌ها ستون کمتری وجود داشته باشد.
اما یکی از راهکارها برای پوشش دهانه‌های بزرگ بدون اجرای ستونهای میانی، اجرای سقف‌ها با دال مجوف است که در این مقاله قصد داریم این نوع از سقف‌ها را از لحاظ اجرایی ، انواع این سقف‌ها و مصالح مصرفی در آن‌ها را بررسی کنیم.
اجرای سقف با دال مجوف در پارکینگ طبقاتی
سقف با دال مجوف چیست؟
مجوف یعنی توخالی یا میان تهی و سقف‌هایی که توسط یک سری مصالح ، به صورت توخالی یا مجوف اجرا می‌شوند را دال مجوف می‌نامند.
با مجوف کردن سقف‌ها به 2 هدف دست خواهیم یافت:
- می‌توانیم ارتفاع سقف را افزایش دهیم تا دهانه‌های بلندتری را پوشش دهیم.
- وزن اجزای سازه‌ای ساختمان، را می‌توان به عنوان اصلی‌ترین عامل افزایش بار ساختمان به شمار آورد که سقف‌ها در این میان سهم بیشتری دارند . با استفاده از سقف مجوف می‌توان بار مرده ساختمان را تا حد زیادی کاهش داد.
اجزای سقف مجوف
- قالبهای ماندگار یا غیر ماندگاری که باعث ایجاد حفره‌های داخل دال می‌شوند.
قالب ماندگار یوبوت قابل اجرا در دال مجوف یوبوت
- دال‌های تحتانی و فوقانی که قالب‌ها را در بر‌می‌گیرند و ضخامتی حدود 6 تا 8 سانت دارند . لازم به ذکر است که دال‌هایی مانند یوبوت و کوبیاکس دارای یک شبکه در بالا و یک شبکه در پایین قالب‌ها هستند و در سقف وافل تنها در بالای آن یک شبکه دال اجرا می‌شود.
سقف مجوف یوبوت با 2 شبکه دال بالا و پایین قالبهای ماندگار
تیرها یا تیرچه‌های مابین قالب‌ها که در حکم تیر باربر در این سقف‌ها عمل می‌کنند.
تیرچه‌های بافته شده در سقف مجوف وافل یکطرفه
انواع سقف مجوف
همانطور که گفته شد سقف‌های مجوف دارای حفره‌ها یا فضاهای توخالی ای هستند که توسط قالب‌هایی با شکل‌های مختلف ایجاد می‌شوند . این قالب‌ها می‌توانند در داخل بتن مدفون شوند که در این صورت قالب ماندگار یا احتمال دارد بعد از بتن‌ریزی از داخل سقف خارج شوند که در این صورت قالب غیر ماندگار است.
اما سقف‌های با دال مجوف دارای انواع متفاوتی هستند که این تفاوت عموماً درنوع قالب یا روش‌های اجرایی آن است.
سقف کوبیاکس
سقف کوبیاکس یکی از دال‌های مجوف است که می توان گفت جزو اولین دسته از سقف‌های مجوف در ساخت‌وساز شهری است. در این سقف حفره‌هایی توخالی توسط قالبهای بیضی یا دایره‌ای شکلی که داخل شبکه مش نگهدارنده قرارداده شده‌اند ، ایجاد می‌شود.
شبکه میلگرد نگهدارنده قالبهای کوبیاکس ، نقش سازه‌ای ندارند و لازم است که شبکه آرماتور پایین و بالا برای سقف بافته شود . قالبهای سقف کوبیاکس جزو قالبهای ماندگار بوده و سیستم باربری سقف به صورت دال دو طرفه است.
سقف با دال مجوف به روش کوبیاکس
سقف یوبوت
در سقف‌های یوبوت نیز فضاهای توخالی ای توسط قالبهای پلاستیکی یا یونولیتی ایجاد می‌شوند که از لحاظ شکلی عموماً مربعی هستند . این قالب‌ها ماندگار بوده و سیستم باربری سقف به صورت دال دو طرفه طراحی می‌شود.
سقف یوبوت در پارکینگ طبقاتی
سقف بابل دک
این سیستم اجرای سقف مجوف تقریبا شبیه به کوبیاکس است ، چرا که قالبهای آن در نگاه اول شباهت زیادی به کوبیاکس دارند . اما در این سیستم شبکه میلگرد نگهدارنده قالب‌ها نقش سازه‌ای داشته و نیازی به اجرای شبکه میلگرد بالا و پایین نیست.
سقف وافل
سقف وافل یکی دیگر از انواع سقف‌های با دال مجوف به شمار می‌آید . در این سقف از قالبهای غیرماندگار استفاده می‌شود، یعنی بعد از بتن‌ریزی سقف می‌توان قالبهای اجرا شده را خارج کرد.
نمای این سقف از پایین به صورت مجوف یا توخالی دیده می‌شود که از این فضا می‌توان برای عبور لوله و تاسیسات استفاده کرد . بعضا به این سقف تیرچه درجا نیز گفته می‌شود چرا که آرماتوربندی آن خصوصا در وافل یک طرفه شباهت بسیار زیادی به سقف تیرچه بلوک داشته و قالبهای وافل نیز مانند بلوک‌های یونولیتی هستند.
ابعاد قالبهای سقف وافل دوطرفه 60*60 یا 80*80 است و همانطور که گفته شد در وافل یکطرفه نیز قالب‌ها به صورت طولی و مانند بلوک یونولیتی مستقر می‌شوند.
قالب 60*60 وافل دو طرفه
نمای سقف وافل یکطرفه بعد از باز کردن قالب
سقف اینتل دک نیز یکی دیگر از سقف‌های مجوف است که دارای قالبهای ماندگار است.
قابلیت‌های سقف دال مجوف
همانطور که گفته شد ، مهم‌ترین قابلیت سقف مجوف که باعث استقبال سازندگان از این سقف‌ها شده و در پروژه‌های شهری از این سقف‌ها استفاده می‌کنند ، امکان حذف ستونهای میانی و اجرای سقف با دهانه‌های بلند (تا 18 متر) است.
همانطور که می‌دانیم طبق ضوابط شهرسازی، لازم است برای هر واحد زیر 180 متر مربع یک پارکینگ تامین شود . که ابعاد این پارکینگ‌ها نیز مشخص و استاندارد هستند ، لذا با اجرای سقف‌های تیرچه بلوک که امکان تامین دهانه‌های بلندتر از 8 متر در آن نیست، احتمال دارد اجرای ستونهای میانی اجازه تامین تعداد پارکینگ مورد نیاز را به ما نداده و نهایتاً منجر به حذف پارکینگ شود.
پوشش دهانه 14 متری با سقف یوبوت
لذا در این پروژه‌ها که در صورت عدم تامین پارکینگ ، تعدادی از واحدها نیز حذف خواهند شد بهترین راه حل را می توان اجرای سقف با دال مجوف دانست که با حذف ستونهای میانی بتوان پارکینگ‌های لازم را تامین کرد.
مزایای استفاده از سقف دال مجوف
در ادامه به بررسی بیشتر سقف‌های مجوف از لحاظ اقتصادی ، اجرایی و فنی می‌پردازیم.
مزایای اقتصادی دال مجوف
همانطور که گفته شد در پروژه‌هایی که به دلیل عدم تامین پارکینگ ، احتمال حذف یک یا چند طبقه وجود داشته باشد با اجرای این سقف‌ها می‌توان از این مشکل جلوگیری کرد و در نتیجه از لحاظ اقتصادی نیز می‌تواند کمک زیادی به پروژه نماید.
مزایای اجرایی دال مجوف
حذف آویز سقف: یکی از معایب اصلی سقف‌های متعارف مانند تیرچه بلوک (رایج در ساخت‌وساز شهری) را می‌توان آویز سقف دانست . که برای حذف آن مجبور به اجرای سقف کاذب بوده و همین موضوع موجب کم شدن ارتفاع مفید طبقه می‌شود.
این مورد در سقف‌های با دال مجوف و قالب ماندگار مرتفع شده و ما در این سقف‌ها آویز نداریم.
سقف بتنی بدون آویز اجرا شده به روش یوبوت
آویز سقف تیرچه بلوک
عملکرد بهتر در مقابل زلزله: با توجه به ماهیت این سقف‌ها و در صورت طراحی و اجرای صحیح آن‌ها، می‌توان انتظار داشت که این سقف‌ها در مقابل زلزله و لرزش عملکرد بهتری از خود نشان دهند.
عبور لوله‌های تاسیساتی: در سقف وافل که از قالبهای غیرماندگار استفاده می شود ، بعد از خارج کردن قالب‌ها فضاهایی توخالی در سقف ایجاد می‌شود که می‌توان از این فضاها برای عبور لوله‌های تاسسیاتی استفاده کرد . لذا لازم است قبل از بتن‌ریزی با هماهنگی طراح سازه ، غلاف‌هایی برای عبور این لوله‌ها در نظر گرفته و در مسیر مورد نظر اجرا شوند.
مزایای فنی دال مجوف
حذف ستونهای میانی: همانطور که گفته شد مهم‌ترین هدف در اجرای سقف‌های با دال مجوف را می‌توان حذف ستونهای میانی و در نتیجه آزادی بیشتر در معماری داخلی دانست . ستونهای سازه‌ای را می‌توان یکی از نقاط اجبار برای طراحی معماری داخلی ساختمان دانست که مهندس طراح معمار همواره در طرح خود به دنبال مخفی کردن آن است. لذا با حذف ستونهای میانی می‌توان مانور بیشتری روی طراحی معماری داخلی ساختمان داد.
اجرای دهانه بلند بدون ستون میانی با سقف وافل
عایق صدای بهتر: سقف‌های با دال مجوف خصوصاً قالب ماندگار آن، نسبت به سقف تیرچه بلوک از لحاظ عایق بودن، عملکرد بهتری دارند.
عملکرد بهتر در برابر لرزش: با توجه به دوطرفه بودن سیستم باربری این سقف‌ها ، می‌توان انتظار داشت که در زمان بهره‌برداری لرزش کمتری در سقف احساس شود.
امکان ایجاد بازشوهای بزرگ در سقف
ایجاد بازشو با ابعاد بزرگ در سقف یوبوت
مزایای معماری دال مجوف
همانطور که گفته شد با حذف تعدادی از ستونهای میانی و آویز تیرها، طرح‌های معماری بهتری را می‌توان برای ساختمان در نظر گرفت . چرا که عمدتاً مخفی کردن ستون‌ها و آویز تیرها، داخل دیوارهای داخلی یکی از اهداف اصلی طراح معمار است.
همچنین حذف ستون‌ها آزادی عمل بیشتری را در زمان تغییرات معماری که توسط بهره‌برداران انجام می‌شود، ایجاد خواهد کرد.
معایب سقف دال مجوف
- نیاز به طراحی دقیق توسط مهندس طراح دارای صلاحیت و تجربه
در صورتی‌که مهندس طراح سازه، تجربه کافی در طراحی این سقف‌ها را نداشته باشد امکان بروز خسارات مالی و جانی جبران‌ناپذیری وجود دارد که لازم است حتما طراحی این نوع سقف‌ها توسط طراح با تجربه و صلاحیت انجام شود.
- قیمت تمام شده بیشتر در ساختمان‌های کوچک و متعارف
یکی از مواردی که توسط مجریان این سقف‌ها مورد تاکید است، بحث صرفه اقتصادی آن درتمام ساختمان است، اما لازم به ذکر است که این مورد تنها در خصوص پروژه‌های بزرگ مقیاس و خاص مورد تایید بوده و در پروژه‌های کوچک مقیاس که سقف‌های متعارف مانند تیرچه بلوک جوابگو هستند، به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد.
- نیاز به اکیپ اجرایی متخصص
در مقایسه با سقف تیرچه بلوک که تقریباً اجرا و نظارت بر اجرای آن ساده بوده و می‌توان گفت تمام اکیپ‌های اجرایی و مهندسین ناظر و مجری از ضوابط آن اطلاع دارند. سقف‌های با دال مجوف دارای پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های خاصی هستند که نیازمند تجربه کافی در اجرا و نظارت بر این سقف‌ها است.
- افزایش ضخامت سقف با افزایش دهانه
ضخامت سقف در دال مجوف با افزایش دهانه ، اضافه شده و می‌تواند در نهایت منجر به کم شدن ارتفاع مفید طبقه شود. پس در ساخت‌وساز شهری که ارتفاع مفید طبقه جزو یکی از آیتم‌های تعیین‌کننده در زمان پایانکار است ، لازم است به این موضوع توجه کافی شود.
- الزام به اجرای دیوار برشی در سقف با دال مجوف
اجرای دیوار برشی در ساختمان با سقف یوبوت
- حساسیت در ایجاد بازشوهای تاسیساتی
متاسفانه یکی از مسائل اجرایی که عموماً هم در ساختمان‌های بتنی مورد توجه مجریان محترم قرار نگرفته و همین بی‌توجهی، در پروژه‌های زیادی موجب بروز خسارات مالی زیادی شده، ایجاد بازشوی تاسیساتی بعد از اتمام اسکلت ساختمان است.
این نکته در سقف‌های با دال مجوف از حساسیت بالاتری برخوردار بوده و لازم است مجریان ، ناظران سازه و پیمانکاران قبل از اقدام به ایجاد بازشوهای تاسیساتی، در خصوص محل بازشو با طراح سازه مشورت نمایند.
نواحی پانچ در سقف مجوف که ایجاد بازشو در آن‌ها نیاز به نظریه طراح دارد
تفاوت سقف مجوف با روش تیر و دال معمولی
سقف تیردال چیست ؟
یکی از سقف‌های رایج در ساختمان‌های بتنی است که می‌توان به صورت دوطرفه و یکطرفه آن‌را طراحی و اجرا کرد . بارهای وارده در این سقف از طریق تیرها به ستون‌ها و در نهایت به فنداسیون منتقل می‌شود.
یکی از مزایای استفاده از این سقف‌ها را می‌توان اجرای دهانه‌های بلند به شمار آورد.
اما از تفاوت‌های اصلی این دو سقف که می‌تواند در انتخاب آن‌ها تاثیرگذار باشد، می‌توان موارد زیر را به شمار آورد:
- در سقف‌های مجوف با قالب ماندگار که آویز تیر حذف می‌شود، عملیات قالب‌بندی سقف به صورت یک سطح مسطح اجرا شده و در نتیجه هزینه قالب‌بندی در مقایسه با سقف تیردال که نیاز به اجرای آویز دارد کمتر خواهد بود.
قالب بندی سقف تیردال با آویز
قالب بندی سقف یوبوت
- با اجرای آویزها در سقف تیردال، عملیات قالب‌بندی و آرماتوربندی مشکل تر خواهد شد که در سرعت اجرای پروژه نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد.
- ضخامت دال در سقف تیردال نسبت به سقف مجوف بیشتر است.
- ابعاد تیرها در سقف تیردال به نسبت سقف مجوف کمتر است.
دال مجوف با قالب غیرماندگار بهتر است یا ماندگار
همانطور که گفته شد، سقف‌های با دال مجوف را می‌توان با قالبهای ماندگار یا غیرماندگار اجرا کرد. اما اینجا این سوال پیش خواهد آمد که کدام سیستم بهتر است که در ادامه به چند تفاوت اصلی آن‌ها می‌پردازیم و قضاوت را به شما می‌سپاریم.
- در سیستم قالب ماندگار نیاز به هزینه زیاد برای خرید قالب‌ها و نیز فضای زیاد برای دپو کردن آن‌ها داریم، که در مقابل در سیستم غیرماندگار این موارد حذف شده ولی لازم است هزینه‌ای هر چند کمتر را بابت اجاره قالبهای غیرماندگار پرداخت کنیم.
- در سیستم قالب ماندگار، پس از تهیه قالب‌ها عملیات اجرای سقف و چیدمان قالب‌ها که از اهمیت بالایی هم برخوردار است توسط اکیپ اسکلت کار انجام می‌شود اما در سیستم غیرماندگار لازم است که بعد از زیرسازی سقف، اکیپ مجزایی برای قالب‌بندی اقدام کنند که همین موضوع می‌تواند در سرعت انجام پروژه نیز تاثیرگذار باشد.
- اما یکی دیگر از معایب قالب ماندگار را شاید بتوان گازهای حاصل از سوختن در زمان آتش‌سوزی در سقف‌های با قالب ماندگار دانست.
- وزن کمتر سقف در قالب غیرماندگار در مقایسه با قالب ماندگار
- در سقف‌های با قالب ماندگار اگر این قالب‌ها دارای کیفیت پایینی باشند، احتمال دارد در زمان بتن‌ریزی شکسته و بتن داخل این قالب‌ها پُر شود که این موضوع می‌تواند موجب هزینه اضافی بابت بتن و افزایش سقف شود.
شکستن قالب یوبوت در حین بتن ریزی
البته این ایراد را می‌توان با استفاده از قالبهای توپُر رفع کرد.
مصالح مورد استفاده دال مجوف
مصالح مصرفی اصلی در دال‌های مجوف را می‌توان ؛ میلگرد ، بتن ، قالبهای ماندگار یا غیرماندگار و لوازم لازم برای زیرسازی به شمار آورد.
نحوه اجرای دال مجوف
اولین مرحله از اجرای دال مجوف را می‌توان زیرسازی سقف به شمار آورد . برای این کار بهتر است از داربست‌ها مدولار یا اسکافلدها استفاده شود.
زیرسازی سقف مجوف توسط اسکافلد
پس از زیرسازی قالب سقف و رسیدن به تراز زیر سقف، نوبت به قالب‌بندی می‌رسد . این بخش از عملیات اجرایی با توجه به اینکه قالبهای سقف ماندگار است یا غیرماندگار تفاوت دارد. به این ترتیب که برای اجرای سقف با قالب ماندگار قالب‌بندی در یک سطح کاملا مسطح اجرا می‌شود ولی در قالبهای غیرماندگار به این صورت نیست.
در تصاویر زیر قالب بسته شده در سقف یوبوت و وافل را مشاهده می‌کنید.
کنترل تراز قالب سقف یوبوت
قالب بندی سقف وافل (قالب غیر ماندگار)
پس از اتمام عملیات قالب‌بندی، اجرای سقف در قالب ماندگار با غیرماندگار تفاوت دارند:
سقف با قالب ماندگار:
آرماتوربندی تیرهای پیرامونی و میانی مطابق با نقشه ها
اجرای شبکه پایین دال + آرماتورهای تقویتی
- قالب چینی روی شبکه آرماتور پایین دال که نیاز به دقت و حساسیت زیادی دارد که مطابق نقشه‌ها انجام شود.
- آرماتوربندی شبکه بالا + آرماتورهای تقویت بالا
قالب چینی و آرماتوربندی شبکه بالا در سقف یوبوت
بتن‌ریزی سقف
سقف با قالب غیرماندگار (وافل):
- آرماتوربندی تیرهای پیرامونی و میانی سقف + اجرای تیرچه های درجا + اجرای شبکه بالای دال
- در نهایت بتن ریزی سقف