مرحله اجرای فونداسیون یکی از مراحل اجرایی حساس در ساختمان است، چراکه در صورت تخلف و یا بروز اشتباه در این مرحله میتواند، در پایانکار خسارات زیادی را به مالک وارد کرده و منجر به خسارت و جرائم سنگین برای مهندسانی که وظایف کنترلی و اجرایی خود را به‌خوبی انجام نداده‌اند داشته باشد.
مهندس ناظر سازه به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین عوامل کنترلی در این مرحله است .
در این مقاله قصد داریم به شرح وظایف ناظر سازه در فونداسیون ساختمان بپردازیم. موارد بسیار مهمی وجود دارد که ناظر سازه باید به‌صورت اختصاصی و یا اشتراکی با دیگر ناظران، آن‌ها را کنترل نماید که در ادامه به 13 مورد اصلی آن در فونداسیون می پردازیم و برای جمع بندی این موضوع یک فایل صوتی در آخر مقاله قرار داده ایم.
دوره جامع نظارت ساختمان فنون عمران
پیشنهاد میکنیم بعد از خواندن مقاله و بررسی تصاویر به فایل صوتی انتهای مقاله گوش دهید. همچنین خواندن این مقاله را از دست ندهید: مراحل اجرای فونداسیون
1 ) کنترل خاک زیر فونداسیون:
کنترل چشمی این مورد حتی در ساختمانهایی که توسط آزمایشگاه از خاک آن‌ها نمونه‌برداری شده نیز توصیه می‌شود. چراکه امکان خطا در هر آزمایشگاهی وجود دارد و ناظر سازه میتواند در صورت شک کردن به این موضوع، از مالک بخواهد تا طی درخواست کتبی از محاسب ساختمان، خواسته شود طی بازدید میدانی از کارگاه، نظریه خود را در خصوص تیپ خاک موجود اعلام نماید.
این مورد را ناظر میتواند طی یک دستور کار به مالک ابلاغ نماید. متن دستور کار پیشنهادی در این مرحله:
جناب آقای / سرکار خانم... . مالک محترم ملک به شماره پرونده شهرداری... ... و آدرس... ... .
با سلام؛
اینجانب مهندس... ... ناظر سازه ساختمان فوق‌الذکر، طی بازدید اخیر در مورخه... ...از محل گودبرداری ساختمان، مشاهده نمودم که خاک موجود در تراز زیر فونداسیون، استحکام کافی برای تحمل بارهای موجود را نداشته و امکان نشست ساختمان در آینده وجود دارد.
لذا لازم است با مراجعه به محاسب محترم ساختمان، از ایشان درخواست نمایید تا در معیت اینجانب از محل بازدید و نظریه خود را به‌صورت مکتوب به اینجانب اعلام نمایند.
درصورتی‌که مالک این کار را انجام نداده و اقدام به ادامه عملیات ساختمان داد، ناظر سازه میتواند در گزارش خود به این موضوع اشاره‌کرده و با اشاره به یک تخلف ایمنی در این مرحله از کار، ادامه عملیات ساختمانی را متوقف نماید.
متن پیشنهادی گزارش ناظر سازه در این حالت:
شهرداری محترم منطقه... .
با سلام؛
به اطلاع می‌رساند اینجانب مهندس... ... ناظر سازه ملک به شماره پرونده شهرداری... ... و آدرس... ... طی بازدید اخیر از محل، مشاهده نمودم که مالک عملیات گودبرداری را به اتمام رسانده و در حال اجرای... ... می‌باشد.) مثلاً بتن مگر)
لذا با توجه به خاک موجود چنین برداشت می‌شود که این خاک تحمل بارهای ساختمان را نداشته و امکان نشست و بروز خسارت‌های جانی و مالی در آینده به بهره‌برداران وجود خواهد داشت. لذا اینجانب طی دستور کار پیوست، مالک را ملزم نمودم تا از محاسب ساختمان درخواست نماید، طی بازدید میدانی از کارگاه و در معیت اینجانب، نظریه خود را به‌صورت کتبی به اینجانب ابلاغ نمایند.
لذا با توجه به اینکه مالک در این جهت هیچ اقدامی نکرده و در حال اجرای... . می‌باشد، لازم است تا مالک را قبل از اجرای فونداسیون، ملزم به انجام دستور کار نمایید.
نکته مهم: البته این موضوع در حالتی است که وضعیت ایستایی پلاک‌های مجاور مناسب باشد، در غیر این صورت ابتدا دستور به اجرای سازه نگهبان برای پایدارسازی گود، داده و سپس این دستور کار و گزارش تخلف صادر شود؛ یعنی به این صورت نوشته شود که: مالک بعد از مقاوم کردن دیواره‌های گود و اجرای سازه نگهبان و جلوگیری از خطرات ناشی از ریزش گود، از محاسب محترم درخواست نماید...)
2 ) کنترل بتن مگر ازلحاظ ضخامت و خصوصاً کنترل محل اجرای آن:
ازآنجاکه بتن مگر را به‌عنوان بتن نظافت می‌شناسند و این بتن فقط برای تمیز بودن سطح زیر فونداسیون اجرا می‌شود و هیچ کاربرد اجرایی ندارد، لذا توصیه می‌گردد حساسیت در خصوص ضخامت بتن مگر، با این دید انجام شود.
اما لازم است حتماً محل اجرای بتن مگر ازلحاظ آکس بندی و اینکه آیا فونداسیون اجراشده روی این بتن در محل دقیق خود خواهد بود یا خیر؟، توسط یک عملیات متر کشی ساده به همراه مالک یا مجری ساختمان کنترل شود.
اهمیت این موضوع بیشتر از آن لحاظ است که اکیپ آرماتوربند، مطابق با این بتن اجراشده اقدام به آرماتوربندی شبکه فونداسیون کرده درصورتی‌که خطا در پیاده کردن نوارهای فونداسیون وجود داشته باشد، این خطا به شبکه اصلی نیز منتقل‌شده و درنهایت فونداسیون اجراشده دارای خطا خواهد بود.
(بتن مگر اجراشده برای اجرای فونداسیون، بهتر بود برای اجرای بتن مگر نیز قالب‌بندی انجام می‌شد)
3 ) حضور مجری ذیصلاح:
یکی از مهم‌ترین مواردی که باید کنترل شود حضور مجری صاحب صلاحیت در ساختمان می‌باشد. این نکته باید در تمام اجرایی ساختمان کنترل‌شده و در صورت عدم حضور مهندس مجری ذیصلاح، این مورد به مراجع گزارش شود.
نکته‌ای که لازم است ناظر بداند این است که در صورت عدم گزارش در این خصوص، به این معنی خواهد بود که ناظر صلاحیت مجری را تائید کرده و در صورت بروز حادثه و یا خطای انسانی در ساختمان، ناظر درصد تقصیر بیشتری را دریافت خواهد کرد.
متنی که پیشنهاد می‌شود مهندسین ناظر در تمام گزارش‌های خود در صورت عدم حضور مجری، آن‌ها به گزارش خود اضافه نمایند:
مالک در حال اجرای... . از ساختمان فوق‌الذکر، بدون حضور مجری ذیصلاح می‌باشد.»
4 ) ابعاد فونداسیون:
ابعاد فونداسیون شامل طول / عرض / ارتفاع / ابعاد چاله اسانسور / محل اجرای ریشه راه‌پله که لازم است در زمان آرماتوربندی و نیز قالب‌بندی کنترل شود. طول آرماتورهای مصرفی در شبکه اصلی فونداسیون باید بعد از کسر کاور بتن یا پوشش بتن روی میلگردها محاسبه شوند.
5 ) سایز و نوع میلگرد مصرفی در فونداسیون:
یکی دیگر از وظایف کنترلی ناظر سازه در مرحله فونداسیون، کنترل سایز و نوع میلگرد مصرفی می‌باشد. در بسیاری موارد دیده‌شده که میلگردهای تهیه‌شده از کارخانه‌های سازنده متفرقه که فقط به خاطر قیمت آن‌ها این میلگردها توسط مالک خریداری‌شده‌اند، در زمان خم کردن می‌شکنند. در این صورت ناظر سازه میتواند جهت اطمینان از نوع و مقاومت میلگردهای مصرفی، طی دستور کار کتبی مالک را ملزم به انجام آزمایش کشش و خمش میلگرد نماید. البته بهتر است قبل از تهیه مصالح توسط مالک، این موضوع دستور کار شود که مصالح مصرفی از کارخانه‌های شناخته‌شده و مورداطمینان تهیه شوند.
6 ) کنترل شبکه آرماتور فونداسیون:
شبکه آرماتور بسته‌شده توسط اکیپ اجرایی نیز یکی دیگر از وظایف ناظر سازه است. مواردی که لازم است در این قسمت کنترل شوند عبارت‌اند از: تعداد، ابعاد و سایز میلگرد خا موت‌ها و سنجاقی‌ها، تعداد آرماتورهای طولی در شبکه بالا و پایین و کمرکش‌ها، تعداد، سایز میلگرد و طول آرماتورهای تقویتی
نکته: در برخی ساختمان‌ها به دلیل شکل قرارگیری ساختمان و یا مقاومت زمین، مهندس محاسب چاهک‌هایی را جهت اتصال شبکه آرماتور فونداسیون به زمین طراحی میکند که وظیفه کنترل عمق و ابعاد خود چاهک و آرماتوربندی داخل آن نیز از وظایف مهندس ناظر سازه می‌باشد.
7 ) درز انقطاع:
کنترل درز انقطاع در مرحله فونداسیون یکی از وظایف مشترک بین ناظران معمار، سازه و نقشه‌بردار می‌باشد. این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار بوده و همین کافی است که بدانید، ساختمانهایی در سراسر کشور وجود دارند که به دلیل عدم رعایت درز انقطاع، پایانکار دریافت نکرده و بر اساس شکایت پلاک‌های مجاور و نیز تخلف سازه‌ای که مأمور بازدید شهرداری در پایانکار صادر کرده، بر اساس حکم کمیسیون ماده 100 مجبور به تخریب‌شده‌اند.
در این پرونده‌ها مهندسان ناظر سازه، معمار و نقشه‌برداری که در گزارش‌های مرحله‌ای خود به این موضوع اشاره‌ای نکرده‌اند نیز درصدی از تقصیر را به خود اختصاص داده‌اند.
(درز انقطاع توسط ریسمان مشخص‌شده و سپس شابلون ستون‌ها نسبت به این ریسمان که مشخص‌کننده درز انقطاع است، در محل خود قرار خواهند گرفت.)
8 ) ریشه ستون‌ها و دیوارهای برشی در ساختمان‌های بتنی:
در ساختمان‌های بتنی، قبل از بتن‌ریزی فونداسیون می‌بایست آرماتورهایی به‌عنوان ریشه یا انتظار ستون‌ها و دیوارهای برشی، داخل شبکه آرماتور فونداسیون اجرا شوند تا بعد از اجرای فونداسیون، اسکلت ساختمان به آن‌ها متصل شود. مهندس ناظر سازه می‌بایست این آرماتورها را ازلحاظ سایز میلگرد، تعداد و طول میلگرد انتظار که از بتن بیرون خواهد ماند (جهت اورلب کردن به میلگردهای طبقات) کنترل نماید.
همچنین وظیفه مشترک بین ناظران سازه، معمار و نقشه‌بردار در این مرحله این است که این ریشه‌ها را ازلحاظ جانمایی و خصوصاً رعایت درز انقطاع و نیز در ورودی پارکینگ‌ها جهت جلوگیری از حذف پارکینگ کنترل نمایند. درز انقطاع لازم نیست که در شبکه اصلی فونداسیون رعایت شود، اما حتماً باید در اجرای ریشه ستون‌ها و دیوارهای برشی رعایت شوند.
9) بیس پلیتها و بولتهای مصرفی:
در ساختمان‌های فلزی، جهت ادامه اجرای اسکلت ساختمان، بیس پلیتهایی مطابق با نقشه سازه اجرا می‌شوند. وظیفه مهندس ناظر سازه در این ساختمان‌ها نیز این است که این پلیتها را ازلحاظ ابعاد (طول، عرض و ضخامت) و بولتهای متصل به آن‌ها را ازلحاظ طول کلی، طول خم، طول رزوه، سایز آرماتور مورداستفاده، مهره، سوراخ بولتها روی پلیت ها ازلحاظ تعداد و اندازه آن‌ها کنترل نماید.
قبل از اجرای بیس پلیتها، مهندس ناظر باید از مجری یا مالک بخواهد که شکل استقرار ستون‌ها را روی بیس پلیت هر ستون به‌طور مجزا پیاده کرده یا به‌اصطلاح کارگاهی " خط کند " و مطابق با آن اقدام به جانمایی بیس پلیتها نماید، طوری که ستون‌ها در زمان برپایی اسکلت، به داخل درز انقطاع ورود نکنند.
همچنین مهندس ناظر سازه، معمار و نقشه‌بردار باید جانمایی بیس پلیتها را بعد از نصب در محل خود ازلحاظ آکس و تراز کنترل نمایند.
10 ) کاور بتن در کناره‌ها و شبکه زیر:
مقدار پوشش بتن روی میلگردها نیز به‌عنوان یکی از وظایف تخصصی کنترل مهندس ناظر در فونداسیون به شمار می‌آید. این مورد خصوصاً در خاکهای خورنده مناطق جنوبی کشور بسیار اهمیت دارد و باید حتماً کنترل شود.
11 ) نایلون کشی روی دیواره خاکی اطراف فونداسیون:
جهت جلوگیری از جذب آب بتن تازه، توسط خاک اطراف فونداسیون، مهندس ناظر سازه باید مالک را ملزم نمایید تا توسط نایلون این دیواره خاکی را بپوشاند.
12 ) بتن مصرفی:
مهندس ناظر سازه باید در زمان کنترل شبکه آرماتور فونداسیون، به مالک گوشزد نماید که بتن مصرفی در این قسمت مطابق با نقشه‌ها دارای عیار... ؛ و با سیمان تیپ... . می‌باشد. این موضوع توسط محاسب در توضیحات نقشه‌های سازه مشخص‌شده است.
13) کنترل دیواره‌های زیرزمین یا طبقات منفی پلاک‌های مجاور:
در برخی ساختمان‌ها که پلاک‌های مجاور دارای طبقه منفی هستند، حتماً مهندس ناظر باید قبل از بتن‌ریزی فونداسیون و نیز دیوارهای برشی که در گود اجرا می‌شوند، از داخل ساختمان‌های مجاور بازدید کرده و درصورتی‌که این دیوارها دارای استقامت کافی نیستند، مالک را ملزم به اجرای دیوار از داخل ساختمان همسایه نماید تا در اثر فشار بتن این دیوارها تخریب نشده و بتن به این ساختمان‌ها وارد نشود.
این مورد بسیار مهم متأسفانه کمتر از جانب مهندسان ناظر و مجری و مالک مدنظر قرارگرفته و خسارات زیادی به بار آورده است.
لطفا برای دانلود چک لیست کنترل فونداسیون و فایل ویدئویی آن، دکمه زیر را فشار دهید:
دانلود چک لیست
مهندس علی بهرامیان بذل