ساختمان‌ها ازلحاظ اسکلت به دودسته فلزی و بتنی تقسیم می‌شوند، جالب است بدانید اغلب سازندگان ساختمانی در سالهای اخیر به دلایل مختلف تمایل به اجرای اسکلت بتنی نشان داده‌اند.اسکلت ساختمان یکی از اصلی‌ترین مراحل اجزای ساختمان میباشد و به عنوان یک مهندس ناظر بهتر است بدانید که اغلب وظایف کنترلی آن بر عهده ناظر سازه خواهد بود. در مقاله قبلی به شرح وظایف مهندس ناظر سازه در فونداسیون پرداختیم و در این مقاله 16 مورد از وظایف کلیدی مهندس ناظر سازه در اسکلت بتنی را بیان میکنیم.
پیشنهاد میکنیم بعد از خواندن مقاله و بررسی تصاویر به فایل صوتی انتهای مقاله گوش دهید.
این وظایف عبارت‌اند از:
• کنترل مهارت فنی اکیپ اجرایی
• کنترل نقشه‌های سازه با معماری قبل از شروع بکار
• کنترل تعداد ستونها و دیوارهای برشی و محل اجرای آنها
• کنترل شبکه آرماتور ستونها و دیوارهای برشی
• کنترل طول اورلب میلگردها
• کنترل اجرای راه‌پله
• کنترل اجرای قطعات مدفون داخل بتن در مقاطع مختلف
• کنترل شاسی کشی آسانسور و جوش‌های آن
• کنترل اجرای دال آسانسور
• کنترل اجرای قلاب آسانسور
• صدور گزارشات مرحله‌ای و گزارشات تخلف سازه‌ای
• کنترل ایمنی اکیپ اجرایی
• کنترل سقف‌ها
• کنترل رعایت درز انقطاع در طبقات
• کنترل شاقولی ستونها قبل و بعد از بتن‌ریزی
• کنترل قالب‌بندی ستونها و سقف
• هماهنگی با سایر ناظران جهت کنترل موارد مربوط به آنها از طریق مالک
در ادامه به شرح کامل این وظایف میپردازیم:
1) کنترل مهارت فنی اکیپ اجرایی و حضور مجری ذیصلاح:
همان‌طور که گفته شد، یکی از مهم‌ترین وظایف مهندسین ناظر در تمام مراحل ساختمانی، کنترل مهارت فنی اکیپ اجرایی و حضور مجری ذیصلاح است. متأسفانه تعریف مجری ذیصلاح برای تعدادی از مهندسان ناظر، اشتباهاً فقط به حضور یک نفر مهندس که دارای پروانه اشتغال باشد خلاصه‌شده و در صورت عدم حضور این شخص، فوراً در گزارش خود ذکر می‌کنند " مجری ذیصلاح حضور ندارد" و به دنبال کار خود می‌روند.
در صورتیکه کنترل مهارت فنی اکیپ اجرایی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و یکی از وظایف مهم ناظر به شمار می‌رود. البته این به آن معنی نیست که عدم حضور مجری را گزارش نکنیم، بلکه علاوه بر آن و حتی در صورت حضور مجری ذیصلاح نیز، اگر اکیپ اجرایی دارای مهارت فنی موردنیاز برای اجرای ساختمان نبودند، طی دستور کار کتبی به مالک دستور می‌دهیم که با توجه به عدم مهارت اجرایی اکیپ (به‌طور مثال: اسکلت کار) نسبت به تعویض ایشان و جایگزین کردن اکیپ ماهر اقدام نماید. خصوصاً این مورد در زمان اجرای اسکلت بتنی که دارای ظرافت‌های خاصی بوده و باید دقت لازم را داشته باشند، بسیار حائز اهمیت میباشد.
اهمیت مهارت اکیپ اجرای اسکلت بتنی نسبت به آهنگرانی که اسکلت فلزی اجرا می‌کنند ازاینجا مشخص می‌شود که بدانید " در صورت اشتباه در جوشکاری یک مقطع فلزی، نهایتاً طی یک عملیات برش و جوش مجدد آن ایراد رفع خواهد شد، اما اگر یک ستون بتنی به‌صورت ناشاقول یا کرمو اجرا شود، به نظر شما چقدر باید وقت و پول هزینه شود تا یک ایراد کوچک رفع شود ".
پس توصیه می‌شود اگر ناظر یک ساختمان بتنی هستید، نسبت مهارت فنی اکیپ اجرای اسکلت ساختمان بتنی حساسیت بسیاری نشان دهید و حتی در اولین دستور کار خود ونیز در زمان عقد قرارداد نظارت نیز این مورد را به مالک گوشزد نمایید.
2) کنترل نقشه‌های سازه با معماری قبل از شروع بکار
با توجه به مغایرت‌هایی که در نقشه‌های سازه و معماری خصوصاً در ساختمان‌های بتنی دیده می‌شود، یکی از مهم‌ترین وظایف مهندسین ناظر این ساختمان‌ها کنترل نقشه‌های معماری با نقشه‌های سازه میباشد تا در صورت وجود مغایرت، این مشکل به مالک دستور کارشده و توسط مهندس محاسب رفع شود.
تعدادی از مغایرت‌هایی که احتمال وجود آنها در نقشه‌های معماری و سازه ساختمان‌های بتنی زیاد است عبارت‌اند از:
• ارتفاع تمام‌شده طبقات و درنهایت ارتفاع تمام‌شده ساختمان که بسیار نیز مهم بوده و باید حتماً اصلاح شود.
• محل اجرای دیوار برشی درجایی که بازشو وجود دارد.
• ابعاد دیوارها و ابعاد ستونها که می‌تواند درنهایت منجر به حذف پارکینگ شود.
• ابعاد تمام‌شده راه‌پله که در زمان پایان کار این ابعاد از شانه گیر به شانه گیر اندازه‌گیری می‌شود ولی نقشه‌های معماری این ابعاد از دیوار راه‌پله محاسبه‌شده است.
البته ناگفته نماند که این کنترلها باید در زمان اجرای فونداسیون انجام شوند، اما اگر فراموش شد حتماً در این مرحله و قبل از اجرای اسکلت بتنی، مغایرتها رفع شود.
3) کنترل تعداد ستونها و دیوارهای برشی و محل اجرای آنها
مهندس ناظر باید دقت نماید که مالک اقدام به حذف ستون یا دیوار برشی در ساختمان‌های بتنی نکند. این مورد دیده‌شده که ناظر در زمان اجرای سقف چهارم متوجه حذف یک ستون در ساختمان شده که با محکومیت قضایی ناظر همراه بوده است. متأسفانه برخی مالکان بعد از اجرای فونداسیون و حتی اجرای ریشه ستونها و تائید ناظر، در زمان اجرای اسکلت ساختمان، اقدام به حذف ستون می‌نمایند و ناظر که در مرحله فونداسیون، تعداد ستونها را کنترل کرده در مراحل بعد هیچ کنترلی نسبت به این موضوع نداشته و درنهایت مقصر خواهد بود.
محل اجرای ستونها و دیوارهای برشی و ابعاد آنها نیز بسیار مهم است، چراکه شاید تعداد ستونها و دیوارهای برشی در اسکلت بتنی، بر اساس نقشه‌ها باشد، اما دیده‌شده که مالک حتی ریشه ستون را نیز جابجا کرده و ناظر که فقط تعداد را کنترل نموده، متوجه این تخلف مالک نشده و اگر اتفاقی رخ بدهد و یا در زمان پایان کار متوجه آن شوند، ناظر مقصر بوده و درصد زیادی از تقصیر را به خود اختصاص خواهد داد.
4) کنترل شبکه آرماتور ستونها و دیوارهای برشی
شبکه آرماتور ستونها و دیوارهای برشی عموماً تشکیل‌شده از آرماتورهای طولی، خاموتها و سنجاقی‌ها که مهندس ناظر سازه باید در تمام مراحل این شبکه را کنترل نماید. عموماً مالکان ساختمانی، از تعداد و سایز میلگرد ستونها خصوصاً سنجاقی کم می‌کنند که متأسفانه سنجاقی در ستونها و دیوارهای برشی نقش مهمی نیز دارد.
نکته مهم دیگری نیز که باید توسط ناظر کنترل شود، طول اورلب ریشه ستون و دیوار است که از فونداسیون یا طبقه پایین خارج‌شده است. مهندس ناظر باید در همین مرحله کنترل اسکلت ساختمان، طول اورلب ریشه برای طبقه بالا را نیز کنترل نماید تا در طبقات بالاتر به مشکل برخورد نکند.
مثلاً اگر ارتفاع طبقه طبق نقشه 75/2 متر باشد و تیر سقف 45 /. متر و نمره میلگرد طولی ستون 20 و طول اورلب در نقشه‌ها 50 برابر قطر میلگرد نشان داده‌شده باشد، حداقل طول میلگرد برش خورده برای این طبقه باید 2/4 متر خواهد بود.
مورد دیگری که باید حتماً قبل از بتن‌ریزی ستونها یا دیوار برشی ساختمان‌های بتنی کنترل شود، اجرای ریشه راه‌پله میباشد. ارتفاعی که این ریشه‌ها داخل ستون یا دیوار برشی اجرا می‌شوند نیز باید مطابق با نقشه‌ها استخراج‌شده و توسط ناظر ساختمان کنترل شود.
5) کنترل اجرای راه‌پله
راه‌پله ساختمان یکی از مهم‌ترین قسمت‌های ساختمان میباشد و به‌اصطلاح به آن چشم ساختمان نیز گفته می‌شود، پس دقت در اجرای آن حائز اهمیت بالایی میباشد.
مهم‌ترین نکات در اجرای پله‌های ساختمان بتنی را می‌توان:
• شیب شمشیری راه‌پله که از روی طول افقی و ارتفاع و تعداد پله‌ها باید استخراج شود و دقت شود که خیلی تند نباشد که موجب زیادشدن ارتفاع پله‌ها گردد.
• سرگیر شدن راه‌پله که عموماً در طبقات همکف به دلیل کم بودن ارتفاع طبقه این مسئله ایجاد می‌شود که می‌توان در صورت سرگیر شدن، طول شمشیری یا تعداد پله را اضافه کرد و یا اینکه راه‌پله طبقه بالا را در صورت امکان از عقب‌تر شروع کرد تا مشکل سرگیری نیز حل شود.
• عرض راه‌پله که باید از تیرهای بتنی طولی راه‌پله اندازه‌گیری شود و ملاک اندازه‌گیری تیرهای شانه گیر می‌باشند.
• نکته: در صورتیکه عرض تیر زیاد بوده و عرض راه‌پله را کم میکند، می‌توان از مالک خواست تا با مراجعه به محاسب، از ایشان بخواهد تا ارتفاع تیر را زیاد کرده و عرض آنها کم کند و یا در صورت داشتن صلاحیت طراحی یا تجربه کافی، ناظر نیز می‌تواند این کار را انجام دهد تا مشکل عرض راه‌پله رفع شود.
• عرض راه‌پله
• شبکه آرماتور راه‌پله، خصوصاً در محل اتصال با میلگرد سقف طبقات
6) کنترل اجرای قطعات مدفون داخل بتن در مقاطع مختلف
در ساختمان‌های بتنی، جهت اتصال قطعات فلزی مانند نبشی نما، نبشی آسانسور و... نیاز است تا پلیتهایی پیش‌بینی شوند تا در زمان اجرای اسکلت ساختمان و قبل از بتن‌ریزی مقاطع، در محلهای موردنیاز تعبیه گردند.
در غیر این صورت مهندس ناظر باید به مالک دستور کار کند تا این پلیتها را توسط رول بلت به سازه متصل نماید، اما ازآنجاکه این روش مقرون‌به‌صرفه نیست و اکثر مالکان ساختمانی این روش را انجام نمی‌دهند بهتر است که در زمان اجرای اسکلت، داخل تیرها، ستونها و... پلیتهایی تعبیه شوند.
پلیت اتصال نبشی کشی آسانسور نیز بهتر است جهت جوشکاری و کنترل جوش راحت‌تر از روی کف طبقات انجام شود.
7) کنترل شاسی کشی آسانسور و جوش‌های آن
یکی از مهم‌ترین مواردی که مورد سؤال بسیاری از مهندسان ناظر سازه در ساختمان‌های فلزی و بتنی میباشد این است که: آیا وظیفه نظارت بر جوشکاری شاسی کشی آسانسور نیز بر عهده بازرس آسانسور یا همان شرکت نصاب آسانسور است یا ناظر سازه؟
اما پاسخ این سؤال، همان ناظر سازه ساختمان میباشد؛ یعنی ناظر سازه باید به نحوه اتصال و جوشکاری شاسی کشی آسانسور نیز نظارت کرده و در صورت تخلف و یا ایراد، آن را به مرجع صدور پروانه و سازمان استان اعلام نماید.
در ادامه به شرح وظایف بازرس آسانسور نیز خواهیم پرداخت.
8) کنترل اجرای دال آسانسور
در پایان نصب شاسی کشی آسانسور و داخل اتاقک آسانسور که در بام ساختمان احداث می‌شود، روی شاسی کشی باید مطابق نقشه‌های سازه یک دال بتنی اجرا شود که درنهایت موتور آسانسور روی آن قرار خواهد گرفت.
این مورد ازآن‌جهت بسیار حائز اهمیت است که وزن کل کابین و موتور آسانسور بر روی این دال بتنی خواهد بود. متأسفانه سازندگان ساختمان به اهمیت این موضوع پی نبرده و آن را ساده می‌گیرند که در زمان بهره‌برداری مشکل ایجاد کرده و امکان سقوط کابین آسانسور وجود دارد.
اما مورد دیگر که باید ناظر دقت نماید، قالب‌بندی این دال میباشد که توسط برخی سازندگان توسط قالب‌های ماندگار مانند موزاییک و سرامیک انجام می‌شود. اهمیت این مورد ازاین‌جهت است که در زمان بهره‌برداری و در اثر لرزش‌های آسانسور این قطعات موزاییک از بتن جداشده و امکان سقوط روی کابین و آسیب‌رسانی به سیستم فرمان وجود دارد. توصیه می‌شود در صورت استفاده از این قطعات برای قالب دال، حتماً به سازنده یا مجری دستور دهید که آنها را از بتن جدا کنند.
نظارت بر اجرای این دال از پروفیل کشی و آرماتوربندی و قالب‌بندی و بتن‌ریزی آن عهده ناظر سازه میباشد.
9) کنترل اجرای قلاب آسانسور
یکی دیگر از اجزای سازه‌ای آسانسور که باید در زمان اجرای سقف خرپشته توسط ناظر سازه کنترل شود، اجرای قلاب آسانسور میباشد. این قلاب که باید وزنی حدود 1500 کیلوگرم را در زمان نصب و تعمیرات موتور آسانسور تحمل نماید، می‌تواند از 2 میلگرد نمره 16 یا یک میلگرد نمره 22 یا بیشتر تشکیل‌شده و در سقف اتاقک آسانسور و بالای آکس چاهک آسانسور قبل از بتن‌ریزی سقف نصب شود. درصورتی‌که سیستم سقف ساختمان تیرچه‌بلوک باشد، می‌بایست این قلاب در جهت عکس تیرچه‌ها اجراشده و از هر طرف حدود 2 متر طول داشته باشد.
10) صدور گزارشات مرحله‌ای و گزارشات تخلف سازه‌ای
همان‌طور که گفته شد با توجه به اینکه نظارت ناظر ساختمان در ساخت‌وساز شهری از جنس نظارت مستمر میباشد، نتیجه این نظارت بسته به خروجی‌های ناظر میباشد و این خروجی‌ها همان مکاتبات ناظر میباشد.
این مکاتبات شامل: گزارشات مرحله‌ای، دستور کارها، گزارشات تخلف و مکاتبات با مهندس طراح میباشد.
این مجموعه باید بسیار کامل و دسته‌بندی‌شده باشد تا در موقع لزوم با ارائه این مدارک از خود دفاع نمایند و چیزی که بسیار مهم است این است که اگر مجموعه مکاتبات ناظر کامل باشد در تمام محاکم قضایی سربلند میباشد.
11) کنترل ایمنی اکیپ اجرایی
یکی از مواردی که موجب گرفتاری مهندسان ناظر بسیاری در حرفه نظارت شهری شده است، قبل از عدم رعایت موارد فنی، عدم رعایت نکات ایمنی توسط کارگران و اکیپ‌های اجرایی میباشد.
نکات ایمنی که در مرحله اجرای اسکلت ساختمان باید توسط ناظر سازه به مالک یا سازنده دستور کارشده و در صورت عدم توجه به آنها ناظر باید ادامه عملیات اجرایی را متوقف نماید به شرح زیر میباشد:
سقوط از ارتفاع (لبه‌های باز سقف در طبقات، بازشوهای سقف مانند نورگیر و چاله آسانسور)، سقوط میلگرد و... از ارتفاع روی سرکارگران، عدم نصب نرده ایمنی در راه‌پله‌ها، سقوط کارگران اکیپ بتن ریز به دلیل عدم مهارت در زمان بتن‌ریزی سقف‌ها و ضربه خوردن توسط شیلنگ پمپ بتن
12) کنترل سقف‌ها
کنترل اجرای سقف‌ها نیز یکی از وظایف مهم ناظر سازه در ساختمان‌ها میباشد. سیستم سقف در ساختمان‌های بتنی می‌تواند انواع مختلف داشته باشد مانند: تیرچه‌بلوک، یوبوت، دال دوطرفه، دال مجوف، پیش‌تنیده و...
یکی از متداول‌ترین انواع سیستم سقف‌ها در این ساختمان‌ها، تیرچه‌بلوک میباشد که به خاطر زیاد بودن اکیپ اجرایی و سادگی آن در ساخت‌وساز شهری بسیار مورد استقبال سازندگان قرارگرفته است. در مقاله‌ی دیگری از فنون عمران به اهمیت خیز منفی در سقف‌های بتنی پرداخته‌ایم.
در این مقاله فقط به چند نکته فنی در مورد این سقف‌ها میپردازیم:
الف) آویز: یکی از اجزای اصلی سقف تیرچه‌بلوک، تیرهای باربر آن است که بار تیرچه‌ها را تحمل کرده و به اجزای باربر دیگر منتقل میکند. در اغلب موارد ارتفاع این تیرها بیشتر از تیرچه میباشد و این اختلاف ارتفاع به‌صورت بیرون‌زدگی از زیر سقف خارج می‌شود که به آن اصطلاحاً آویز سقف گفته می‌شود.
در برخی ساختمان‌ها دیده‌شده که سازندگان جهت زیبایی داخلی ساختمان اقدام به حذف یا کم کردن آویز می‌کنند. به همین دلیل توصیه می‌شود ناظر سازه در زمان کنترل سقف از زیر سقف، آویز را اندازه گرفته و در صورت تخلف مالک، به‌هیچ‌عنوان سقف را تائید نکرده و خلاف رد کند و استحکام ساختمان را زیر سؤال ببرد.
ب) استفاده از بلوکهای پلی استایرن مقاوم در برابر آتش: یکی از ایراداتی که در سقف تیرچه‌بلوک وجود داشت ف استفاده از بلوکهای پلی استایرن غیراستاندارد بود که بسیار زود آتش می‌گرفت و خطرات بسیاری برای بهره‌برداران ایجاد می‌کرد؛ اما اخیراً بر اساس بخشنامه‌های سازمان تحقیقات و پیگیری مراجع ذی‌ربط، استفاده از این بلوک‌ها ممنوع بوده و در صورت استفاده از آنها پایان کار برای ساختمان صادر نمی‌شود. ناظر سازه باید این مورد را حتماً کنترل نماید.
پ) استفاده از تیرچه‌های صنعتی استاندارد و مطابق با جدول ارائه‌شده توسط محاسب.
ت) اتصال شبکه آرماتور سقف با ستونها
ث) کنترل بازشوهای سقف مانند: بازشوی آسانسور، نورگیر و راه‌پله
13) کنترل رعایت درز انقطاع در طبقات
14) کنترل شاقولی ستونها قبل و بعد از بتن‌ریزی
15) کنترل قالب‌بندی ستونها و سقف
16) هماهنگی با سایر ناظران جهت کنترل موارد مربوط به آنها از طریق مالک
مهندس علی بهرامیان بذل