در سنوات اخیر و بعد از مطرح‌شدن مسائل حقوقی مربوط به مهندسان ناظر در ساخت‌وساز شهری که در قالب حقوق مهندسی ارائه گردید، شاهد پدیدار شدن نکاتی بودیم که شاید بتوان ادعا کرد تا امروز به آن‌ها توجهی نشده بود.
وظایف و مسئولیت‌های مهندسان ناظر در کنترل ساختمان‌های تحت نظارت خود، بعد از بررسی پرونده‌های محکومیت مهندسان و آراء صادره از دادگاه‌های کشور، جامعه مهندسی را از خوابی عمیق بیدار کرد تا شاید بازماندگان این قافله بتوانند از این آلام و دردها درسی گرفته و در آینده شاهد کمتر شدن محکومیت‌های مهندسین باشیم.
وقتی مشخص شد که بعد از وقوع حادثه یا تخلفی در ساختمان، تمام مهندسان وظیفه‌دارند و باید پاسخگو باشند، خلأهای آموزشی و آموزش‌هایی که باید در کلاسهای دانشگاه و قبل از ورود به حرفه نظارت، طراحی و اجرا به مهندسان داده شود، مشخص‌تر شد.
در این میان گروه فنون عمران بر این شد تا در جهت پُر کردن خلأ آموزشی موجود در جامعه مهندسی کشور گامی برداشته و در قالب مقاله، فایل صوتی و تولید محصول آموزشیِ «پکیج آموزش گزارش‌نویسی مهندسین ناظر» به جامعه مهندسی کشور، خدمات خود را ارائه نماید.
در مقاله پیش رو با عنوان " اورلب های نظارت در ساخت‌وساز شهری " نیز قصد داریم به بخش بسیار مهمی از همین خلأ موجود در نظارت ساختمانی در ساخت‌وساز شهری بپردازیم،.
این عنوان را ازآن‌جهت انتخاب کردیم که باوری غلط را که در میان مهندسان ناظر رایج بوده و اغلب مهندسان ناظر بر اساس همین باور عمل می‌کنند را از میان برداریم.
اما این باور غلط چیست ؟
نظارت مقطعی یا مرحله‌ای بر عملیات اجرایی ساختمان، توسط هر یک از ناظران در رشته‌های مختلف.
یعنی: مهندسان ناظر در ساختمان‌های 4 ناظره بر این باورند که هر یک از مهندسان ناظر در هر رشته‌ای، از یک مرحله اجرایی خاص باید در کارگاه حضورداشته و گزارشات خود را ارائه نمایند و بعد از اتمام آن مرحله از کار، مهندس ناظر آن رشته، گوی و میدان را به ناظر بعدی داده و دنبال کار خود می‌رود تا روزی که مالک برای دریافت امضاء برگه پایانکار به ناظر مراجعه کند.
اگر شما نیز به همین صورت فکر می‌کنید توصیه می‌کنم این مقاله یا فایل صوتی را تا پایان مطالعه یا گوش کنید.
مراحل اجرایی ساختمان را می‌توان به دو بخش، تخصصی و مشترک تقسیم کرد. این گفته بدان معناست که در مراحل اجرایی تخصصی، تنها ناظر مربوطه است که می‌تواند نظر داده و مکاتبات خود را رأساً انجام دهد؛ اما در مراحل مشترک که کم هم نیستند، مهندسان ناظر در رشته‌های مختلف می‌بایست با همفکری و همکاری یکدیگر مکاتبات مربوطه را صادر نمایند و ورود یکی از ناظران به‌تنهایی، به معنی قبول مسئولیت سایر ناظران می‌باشد.
در ادامه به بخش‌هایی از مراحل اجرایی مشترک بین مهندسان ناظر و وظایف هرکدام در این مراحل می‌پردازیم:
1 ) شروع بکار: متأسفانه در این مرحله عموماً هیچ‌یک از مهندسان ناظر در محل حاضر نشده و بدون حضور در محل، برگه شروع بکار را مهر و امضا می‌کنند؛ اما لازم است که تمام مهندسان ناظر در محل اجرای ساختمان حاضرشده و مشترکاً بر موارد زیر نظارت نمایند:
ناظر سازه: کنترل آدرس ملک با آدرس موجود در پروانه، کنترل ابعاد زمین با پروانه و نقشه‌های مصوب، کنترل هم‌جواری‌ها، کنترل ملک موجود و وضعیت ایستایی آن در زمان تخریب، کنترل بیمه‌نامه مسئولیت مدنی کارفرما در قبال کارکنان یا دستور کار در خصوص تهیه این بیمه‌نامه، قبل از شروع عملیات اجرایی.
ناظر معمار: کنترل جانمایی ملک، کنترل ابعاد زمین موجود با پروانه و نقشه‌ها، کنترل بیمه‌نامه
ناظر برق: کنترل حریم کابل‌های برق خصوصاً فشارقوی، دستور کار جابجایی کنتور برق، کنترل بیمه‌نامه
ناظر مکانیک: دستور کار برای استعلام از اداره و سازمان‌های مختلف در خصوص شبکه‌های تأسیسات شهری موجود، دستور کار برای جمع‌آوری انشعاب آب و گاز، کنترل بیمه‌نامه
آموزش طراحی سازه نگهبان خرپایی
2 ) نظارت بر تخریب ساختمان
معمولاً و بر اساس روال کار موجود در جامعه مهندسی، در مرحله تخریب، تنها ناظر سازه است که باید در کارگاه حضور یافته و گزارش تحویل دهد؛ اما صدور برگه شروع بکار، به این معنی است که « اینجانب از تمام مراحل اجرایی باخبر بوده و در صورت نیاز مکاتبات را ارائه خواهم کرد » همچنین مقررات جاری درزمینهٔ ساخت‌وساز شهری و آراء صادره در خصوص محکومیت تعدادی از ناظران، نشان می‌دهد که تمام مهندسان ناظر در مرحله تخریب می‌بایست به ساختمان نظارت نمایند.
ناظر سازه: نظارت بر عملیات تخریب ساختمان و کنترل ایستایی هم‌جواری‌ها و ملک در حال تخریب و موارد ایمنی موجود که باید توسط افراد رعایت شود.
ناظر معمار: کنترل ابعاد ملک در حال تخریب و جلوگیری از ورود به ملک همسایه یا معابر موجود.
ناظر برق: نظارت بر جابجایی کنتور برق و نیز استفاده از کابل‌های برق مناسب و بدون پارگی برای دستگاه‌های برقی مورداستفاده در حال تخریب توسط اکیپ اجرایی.
ناظر مکانیک: نظارت بر جمع‌آوری یا جایجایی انشعابات آب و گاز از داخل ساختمان قبل از شروع تخریب.
3 ) گودبرداری
در اغلب استان‌ها با توجه به اینکه گزارش مربوط به مرحله گودبرداری را مهندس ناظر سازه ارائه می‌کند، سایر ناظران خود را دخالت نمی‌دهند اما وظایف زیر در این مرحله بر عهده ناظران در رشته‌های مختلف می‌باشد:
ناظر سازه: کنترل ایستایی هم‌جواری‌ها و اجرای سازه نگهبان و اتصالات آن و عمق گود در حال اجرا.
ناظر معمار: کنترل بَر و کف ساختمان و ابعاد گود.
ناظر برق: جلوگیری از آسیب رساندن دستگاه‌های خاک‌برداری به تأسیسات شهری در زمان عملیات خاک‌برداری و سیستم برق موقت در که توسط اکیپ اجرایی مورداستفاده قرار می‌گیرد و برق‌کشی داخل اتاقک نگهبانی که متأسفانه در موارد بسیاری موجب برق‌گرفتگی نگهبان شده است.
ناظر مکانیک: کنترل دودکش داخل اتاقک نگهبانی و اطلاع‌رسانی مجدد به ناظر و مجری در خصوص شبکه‌های تأسیسات شهری موجود در مجاورت دیواره‌های گود.
4 ) فونداسیون
مرحله فونداسیون که اولین مرحله از مراحل اجرایی کار می‌باشد، سنگ بنای ساختمان بوده و می‌تواند برای مهندسان ناظر سرنوشت‌ساز باشد. در این مرحله:
ناظر سازه: کنترل کف گود ازلحاظ مصالح خاکی، پر کردن چاه‌های آب و فاضلاب قدیمی درگیر با فونداسیون، اجرای بتن مگر، آرماتوربندی و بتن‌ریزی
ناظر معمار: کنترل ابعاد داخلی گود، بر و کف گود، جانمایی ریشه ستون‌ها یا بیس پلیتها قبل از بتن فونداسیون، ابعاد و جانمایی چاله آسانسور، راه‌پله
ناظر نقشه‌بردار: جانمایی آکس ستون‌ها، تراز کف گود، بر گود (قابل‌ذکر است در صورت عدم حضور ناظر نقشه‌بردار، تمام وظایف ایشان بر عهده ناظر معمار می‌باشد).
ناظر برق: کنترل سیم‌کشی دستگاه‌های برقی داخل کارگاه.
5 ) اجرای اسکلت فلزی:
ناظر سازه: کنترل هواگیری زیر بیس پلیتها، پروفیل‌های مورداستفاده در اسکلت که باید مطابق با نقشه‌های مصوب باشد، کنترل جوش و انجام آزمایشات موردنیاز، اجرای سیستم سقف و بتن‌ریزی، کنترل ابعاد تیرها و ستون‌ها
ناظر معمار: کنترل ابعاد داخلی ستون‌ها خصوصاً در ورودی پارکینگ، کنترل ارتفاع طبقات و تراز سقف
ناظر برق: کنترل سیستم برق‌کشی مربوط به دستگاه‌های برقی و برق اتاقک نگهبانی
6 ) اجرای اسکلت بتنی:
ناظر سازه: کنترل آرماتور، قالب‌بندی و بتن‌ریزی مقاطع بتنی، کنترل ابعادی قالب‌ها و آرماتورهای مورداستفاده، کنترل اجرای پلیت اتصال وال پست
ناظر معمار: کنترل ارتفاعی طبقات، کنترل طول کنسول، کنترل ابعادی هر طبقه، کنترل ابعادی راه‌پله، چاله آسانسور و نورگیر در هر طبقه، کنترل محل اجرای پلیت وال پست و نبشی کشی لبه‌های آزاد دیوارها نسبت به نقشه‌نما.
ناظر مکانیک و برق: کنترل غلاف‌ها یا داکتهای تأسیساتی که باید داخل سقف‌ها اجرا شود.
7 ) مرحله سفت‌کاری:
ناظر سازه: کنترل اتصال وال پست به سازه از طریق جوشکاری به پلیتهای انتظار موجود یا رول بولت، کنترل آرماتوربندی و بتن‌ریزی کف و سقف چاله آسانسور، کنترل جوشکاری شاسی آسانسور و اتصال به پلیتها در طبقات، کنترل متریال مورداستفاده در شاسی آسانسور و وال پست‌ها، کنترل اتصال صحیح شاخک اتصال دیوارها به وال پست یا سازه.
ناظر معمار: کنترل ضخامت دیوارهای داخلی و پیرامونی و استفاده از مصالح عایق در دیوارهای پیرامونی، کنترل محل اجرای وال پست‌ها، کنترل ابعاد داخلی ساختمان منطبق بر نقشه‌های مصوب، کنترل کف‌سازی بام ازلحاظ مصالح مصرفی و عایق بودن آن (عایق رطوبت و حرارت)، کنترل اجرای شاخک اتصال دیوار به وال پست یا سازه
مقاله وال پست چیست و شرح وظایف مهندس ناظر در اجرای آن را از دست ندهید.
8 ) مرحله اجرای تأسیسات برقی و مکانیکی:
ناظر مکانیک و برق: کنترل مصالح مصرفی، کنترل محل اجرای رایزرها و شیب لوله‌ها خصوصاً در مکانیک، کنترل عدم تخریب سازه‌ای جهت عبور لوله‌های افقی یا عمودی، کنترل اجرای کامل لوله‌های تأسیسات قبل از کف‌سازی
ناظر سازه: کنترل عدم تخریب سازه‌ای خصوصاً جهت عبور رایزن‌های آب و برق
9 ) نازک‌کاری:
ناظر معمار: کنترل مصالح مصرفی، کنترل ابعاد داخلی فضاهای تعریف‌شده طبق نقشه، کنترل ابعاد درب‌ها و پنجره‌ها، کنترل ارتفاع نرده‌ها، کنترل ارتفاع دورچین بام
ناظر سازه: کنترل اتصال نرده به سازه، کنترل کلیه اتصالات موجود برای نصب درب‌ها و پنجره‌های خصوصاً درب‌های ورودی
10 ) نماسازی:
ناظر معمار: کنترل مصالح مصرفی در نما، کنترل اسکوپ در نماهای سنگی،
ناظر سازه: کنترل نحوه اجرا و مصالح مصرفی و نحوه اتصال باکس‌هایی که جهت نماسازی در این مرحله اجرا می‌شود.
نکته: قابل‌ذکر است کنترل و گزارش موارد ایمنی مربوط به هر یک از اکیپ‌های اجرایی در هر مرحله از کار، بر عهده ناظر مربوطه به آن رشته می‌باشد.
مثال: درصورتی‌که در مرحله سفت‌کاری ساختمان، اکیپ لوله‌کش آب و فاضلاب، دچار آسیب‌دیدگی در کارگاه شوند، ناظر مکانیک موظف بوده که دستور کار ایمنی در این خصوص داده یا گزارش تخلف ایمنی صادر می‌کرده، در غیر این صورت ناظر مکانیک یکی از مقصرین حادثه خواهد بود.
بیشتر بخوانید: اسکوپ سنگ چیست؟